Welke deep-sky objecten bestaan er allemaal? Een handig overzicht voor een beginnend waarnemer bij zijn/haar zoektocht doorheen de sterrenhemel. In dit artikel overlopen we elke type deep-sky object vergezeld met een voorbeeld.
Sterrenhopen
Sterrenhopen zijn groepen sterren die verbonden zijn door de zwaartekracht. Onder de sterrenhopen kan men twee belangrijke soorten onderscheiden: bolvormige sterrenhopen die erg dicht zijn en honderden of duizenden erg oude sterren bevatten en open sterrenhopen die minder dan honderd leden bevatten en meestal erg jong zijn. Open sterrenhopen zijn in het verleden verstoord door de zwaartekrachtinwerking van grote moleculaire wolken tijdens hun beweging doorheen het sterrenstelsel. Leden van de sterrenhoop bewegen altijd in dezelfde richting doorheen de ruimte ook al zijn ze niet langer verbonden door de zwaartekracht. Ze krijgen dan de naam stellaire verbindingen of bewegende groep. Doorheen een telescoop kunnen we meer dan 1 000 open sterrenhopen bekijken aan de sterrenhemel. In de Melkweg bevinden er zich uiteindelijk meer dan 18 000. De dichtstbijzijnde sterrenhoop is de Hyaden in het sterrenbeeld Stier. Deze sterrenhoop is eenvoudig te zien met het blote oog onder een voldoende donkere hemel. Andere open sterrenhopen die we met het blote oog kunnen zien zijn de bekende Pleiaden en Praesepe die erg mooi waar te nemen zijn doorheen een binoculair.
M45
Bolvormige sterrenhopen zijn groeperingen van honderdduizenden oudere sterren en worden bij elkaar gehouden door een eigen zwaartekracht. Deze hebben meestal een diameter van honderd lichtjaar en zijn visueel heel mooi om waar te nemen. De dichtheid van een bolvormige sterrenhoop is meestal erg hoog in de kern en neemt af naar de rand toe. Het zijn de oudste objecten in de Melkweg. Bolvormige sterrenhopen zijn goed zcihtbaar doorheen kleine en middelgrote telescopen maar om meer sterren te kunnen onderscheiden in de kern is toch grotere apparatuur nodig. De twee grootste bolvormige sterrenhopen zijn Omega Centauri en 47 Tucanae. Beiden zijn helaas te zuidelijk gelegen om waar te nemen vanuit onze regionen. De helderste bolvormige sterrenhoop die zichtbaar is vanop het noordelijk halfrond is M13, beter bekend als de grote 'Hercules cluster'.
M13
Sterrenstelsels
Als we op een donkere nacht boven ons heen kijken, zien we ongeveer in het centrum van de nachtelijke hemel een band waarin de sterren zeer dicht bij elkaar staan. Deze strook kennen we beter als de 'Melkweg' en is het sterrenstelsel waar wij deel van uitmaken. Sterrenstelsels zijn dus gebieden met grote verzamelingen sterren. Deze prachtige objecten hebben vrijwel allemaal een spiraal, schijf of bolvormige structuur.
M31
Elliptische sterrenstelsels
Zoals de naam het zegt, is de vorm elliptisch en vertonen ze geen spiraalpatroon of andere structuur. Meestal hebben deze objecten een iets meer helderder centrum die zich dan uitdunt naar de uiteinden toe. Ze worden geklasseerd van E0 tot E7. E0 staat voor perfect rond en gaat tot E7 dat erg elliptisch is.
Spiraalsterrenstelsels
Spiraalsterrenstelsels zijn schitterende deep-sky objecten die spiraalarmen bevatten rondom een centrale zwalling. De hoofdklassen zijn Sa, Sb en Sc. Sa sterrenstelsels hebben licht gebogen spiraalarmen. Sb sterrenstelsels hebben dan weer aanzienlijke open spiraalarmen en Sc sterrenstelsels vertonen een open spiraalpatroon. Overgangstypes worden aangeduid als Sab, Sbc enz. Wanneer een centrale balk de kern omgeeft (de zogenaamde balkspiraalstelsels), wordt een letter B toegevoegd zoals SBa, SBb en SBc.
Onregelmatige sterrenstelsels
De ongewone sterrenstelsels zijn amorfe intergalactische gebieden van gas en stof waarin sterren worden gevormd. Deze objecten zijn niet symmetrisch of vertonen geen gelijke verspreiding. Ongeveer één tiende van alle sterrenstelsels hebben een onregelmatige structuur. Dit wil dus zeggen dat ze geen spiraal of ellipsvorm hebben. Deze objecten worden aangeduid met de afkorting I of Irr.
Nevels
Een nevel is een interstellaire wolk van gas, stof en plasma. Oorspronkelijk was de naam 'nevel' de definitie voor elk verafgelegen object inclusief sterrenstelsels verder dan onze melkweg. Vandaag de dag vindt men nog voorbeelden van deze term terug bij het Andromeda sterrenstelsel dat soms de naam Andromedanevel krijgt.
Donkere nevels
Een donkere nevel is een soort van interstellaire wolk die erg grote dichtheid heeft dat het deze het licht verduisterd van de achterliggende emissie of reflectienevel (zoals de paardekopnevel) of als de de achtergrondsterren verduisteren (zoals de Kolenzaknevel).
Heldere nevels
Deze worden onderverdeeld in vier soorten gebaseerd op het proces van hoe ze schijnen: reflectie, emmissie, planetaire nevel en supernovarestanten
Reflectienevels
In de wereld van de sterrenkunde zijn reflectienevels wolken van stof die door licht van een nabije ster of meerdere sterren oplichten. Deze sterren zijn niet heet genoeg om ionisatie te veroorzaken in het gas van de nevel zoals in emissienevels maar zijn helder genoeg om het licht te verspreiden en het stof zichtbaar te maken. De sterren in de prachtige open sterrenhoop M45 zijn hiervan een mooi voorbeeld.
M45
Emissienevels
Een emissienevel is een wolk dat bestaat uit geïoniseerd gas (zoals een plasma) die licht uitstraalt in diverse kleuren. De bron van deze ionisatie zijn hoog-energetische fotonen die door een nabije hete ster worden uitgestraald. Een uitstekend voorbeeld hiervan is de prachtige Orionnevel (M42) die we in de koude wintermaanden bij donkere onstandigheden zelfs met het blote oog kunnen zien.
M42
Planetaire nevels
Deze prachtige ringvormige objecten zijn weggeblazen resten van stervende sterren en zijn eigenlijk de kleine broertjes van supernova's. Net als bij supernova's ontstaan planetaire nevels eveneens door het sterven van een ster. Het enige verschil tussen beiden is dat de sterren die een supernova nalaten een veel gewelddadiger einde kennen dan andere sterren. Zowel supernova's als planetaire nevels hebben in het midden een kleine ster dat de restant is van de oorspronkelijke ster waaruit ze zijn voorgekomen. Bij supernova's heet deze restant een neutronenster en bij planetaire nevels is dit een zogeheten 'witte dwerg'. Bekende voorbeelden van een planetaire nevel is M57, beter gekend als de 'Ringnevel', en M27 in het sterrenbeeld Vulpecula.
M57
Supernovarestanten
Een supernovarestant (SNR) is een structuur dat veroorzaakt wordt door een gigantische explosie afkomstig van een ster in een supernova. Het supernovarestant is gebonden door een uitzettende schokgolf en bestaat uit afgestoten materiaal dat uitzet door de kracht van de explosie. Het meest bekende supernovarestant is de Krabnevel (Messier 1) in het sterrenbeeld Stier (Taurus) dat in het jaar 1064 gezien werd door Chinese astronomen.
M1
