Deze intrigerende, kleurrijke verzameling objecten staat bekend als de Zeemeeuwnevel. Deze bijnaam heeft hij te danken aan zijn gelijkenis met een vliegende meeuw. Het hemelgebied waar hij deel van uitmaakt is rijk aan stof, waterstof, helium en sporen van zwaardere elementen. Het is de hete en energieke geboorteplaats van nieuwe sterren. De opmerkelijk detailrijke opname is gemaakt met ESO’s VLT Survey Telescope (VST) en toont de afzonderlijke hemelobjecten waaruit deze kosmische vogel bestaat in al hun details.
De VST is momenteel de grootste surveytelescoop ter wereld die de hemel in zichtbaar licht waarneemt. De belangrijkste componenten van de Zeemeeuwnevel zijn drie grote gaswolken, waarvan Sharpless 2-296, die de ‘vleugels’ vormt, de meest opvallende is. Over zijn gehele spanwijdte van ongeveer 100 lichtjaar vertoont Sh2-296 gloeiend materiaal en donkere stofbanendie omzoomd zijn door heldere sterren. Het is een prachtig voorbeeld van een emissienevel, in dit geval een HII-gebied, wat erop wijst dat het hier om jonge sterren gaat. Het is de straling van deze jonge sterren die de wolken hun fantastische kleuren geeft en ze zo opvallend maakt. Hun straling ioniseert het omringende gas en brengt het tot gloeien. Deze straling is ook de belangrijkste factor die de vormen van de wolken bepaalt: ze oefent druk uit op het omringende materiaal en geeft het op die manier de grillige vormen die we hier zien. Omdat elke nevel een unieke verdeling van sterren heeft en, zoals in dit geval, uit meerdere wolken kan bestaan, vertonen ze allerlei vormen die in de verbeelding van astronomen aan dieren of bekende objecten doen denken.
Deze veelheid aan vormen wordt geïllustreerd door het contrast tussen Sh2-296 en Sh2-292. Deze laatste, hier net onder de ‘vleugels’ te zien, is een vrij compacte wolk die de ‘kop’ van de zeemeeuw vormt. Zijn meest opvallende kenmerk is de enorme, extreem helderester HD 53367 die twintig keer zo groot is als de zon en als het onderzoekende ‘oog’ van de zeemeeuw fungeert. Sh2-292 is zowel een emissienevel als een reflectienevel: veel van zijn licht wordt uitgestraald door het geïoniseerde gas rond zijn jonge sterren, maar een significant deel ervan wordt juist weerkaatst door sterren in de wijdere omgeving. De donkere stroken die de homogeniteit van de gaswolken doorbreken en ze textuur geven, bestaan uit stof. Het zijn banden van veel dichter materiaal die het lichtgevende gas erachter deels aan het zicht onttrekken. Nevels zoals deze hebben een dichtheid van enkele honderden atomen per kubieke centimeter – veel minder dan het beste kunstmatige vacuüm op aarde. Desalniettemin zijn deze nevels nog altijd veel dichter dan het gas daarbuiten, dat een gemiddelde dichtheid van ongeveer 1 atoom per kubieke centimeter heeft.
De Zeemeeuwnevel ligt op de grens van de sterrenbeelden van Canis Major (Grote Hond) en Monoceros (Eenhoorn) en bevindt zich op een afstand van ongeveer 3700 lichtjaar in een arm van de Melkweg. Spiraalstelselskunnen duizenden van deze wolken bevatten, die veelal langs hun gekromde armen liggen. Ook diverse kleinere wolken worden als onderdelen van de Zeemeeuwnevel beschouwd, waaronder Sh2-297 (de kleine, klonterige uitloper aan het uiteinde van de bovenste ‘vleugel’ van de meeuw), Sh2-292 en Sh2-295. Al deze objecten zijn opgenomen in de Sharpless-catalogus– een lijst van meer dan 300 wolken van gloeiend gas die door de Amerikaanse astronoom Stewart Sharplessis samengesteld.
De hier afgebeelde foto is gemaakt met de VLT Survey Telescope(VST), momenteel de grootste surveytelescoop ter wereld die de hemel in zichtbaar licht waarneemt. De VST is ontworpen om grote stukken sterrenhemel snel en diep te fotograferen. Herken je de zeemeeuw op deze foto? We dagen onze lezers uit om hun verbeelding de vrije loop te laten en de vogel op onze foto te schetsen zoals zij hem zien. Deel je foto’s met de omtrek van de vogel via de hashtag #SpotTheSeagull.
Meer informatie
ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en verreweg de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door zestien lidstaten: België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Ierland, Italië, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland, en door gastland Chili en strategisch partner Australië. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT) en haar toonaangevende Very Large Telescope Interferometer, evenals twee surveytelescopen – VISTA, die in het infrarood werkt, en de op zichtbare golflengten opererende VLT Survey Telescope. ESO speelt tevens een belangrijke partnerrol bij twee faciliteiten op Chajnantor, APEX en ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. En op Cerro Armazones, nabij Paranal, bouwt ESO de 39-meter Extremely Large Telescope, de ELT, die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.
