Mythologie
Cetus wordt vaak afgebeeld als een verschrikkelijk zeemonster uit één van de mythologische verhalen maar soms wordt Cetus ook in verband gebracht met een ongevaarlijke walvis. Dit sterrenbeeld is al gekend sinds de oudheid en in sommige Griekse legendes werd dit gebied aan de nachtelijke hemel in verband gebracht met de poort naar de onderwereld omdat het zo dicht bij de hemelequator ligt. Wellicht wordt Cetus het vaakst geassocieerd met het verschrikkelijke zeemonster die Andromeda moest doden nadat deze werd vastgeketend aan de rotsen en op het nippertje gered werd door Perseus die later ook haar Andromeda’s man werd. Volgens het ene verhaal zou Cetus zijn gedood door zijn zwaard maar volgens andere verhalen zou het zeemonster in steen zijn verandert toen Perseus het hoofd van Medusa toonde aan Cetus.
Waar en wanneer vind ik Cetus aan de sterrenhemel?
Dit, op drie na grootste, sterrenbeeld, dat gevormd wordt door 15 zwakke hoofdsterren, bevindt zich aan de hemelequator tussen rechte klimming 23u55m en 3h21m. De staart van dit sterrenbeeld kan teruggevonden worden tussen de sterrenbeelden Stier, Ram en Vissen en stelt een trapezium voor waarin ondermeer de sterren Menkar en Diphda zich in bevinden. Het lichaam van dit zeemonster bevindt zich onder de hemelequator en grenst aan de constellaties Waterman, Eridanus, Oven en Beeldhouwer. Cetus bevindt zich aan de sterrenhemel in een gebied die astronomen ook wel “de zee” of “het water” noemen omdat zich hier ook de constellaties Waterman, Vissen en Eridanus bevinden. Dit sterrenbeeld is het best te zien in de maanden september tot januari omdat het dan om 22h boven de horizon staat.
Aangrenzende sterrenbeelden
- Waterman (Aquarius)
- Vissen (Pisces)
- Stier (Taurus)
- Beeldhouwer (Sculptor)
- Oven (Fornax)
- Ram (Aries)
- Eridanus
Wat zijn de belangrijkste sterren?
Een van de meest bekende sterren aan de nachtelijke hemel bevindt zich in dit sterrenbeeld en draagt de naam Mira. De naam Mira betekent zoveel als 'de wonderbaarlijke' of 'de wonderschone' en is een zeer mooi voorbeeld van een langperiodieke variabele ster. Deze rode reus zwelt om de 332 dagen op waarna die opnieuw gaat inkrimpen en dit verklaart ook waarom de lichtkracht van deze ster varieert. Mira bevindt zich op een afstand van 95 lichtjaar van ons en haar magnitude varieert tussen 10 en 2. Andere heldere sterren in Cetus zijn ondermeer Menkar (magnitude 2,5) en Tau Ceti (magnitude 2) die zich op een afstand bevinden van 68 en 11,9 lichtjaar van ons en waarvan de Tau Ceti de dichtstbijzijnde alleenstaande zon-achtige ster is bij ons zonnestelsel. Net als Mira is de ster Alkaffaljidhina is een dubbelster waarvan de hoofdster magnitude 3,5 heeft en zijn begeleider van de 7de magnitude is. Opvallend aan dit sterrenbeeld is ook dat tot op heden bij 6 sterren uit Cetus exoplaneten ontdekt werden. Cetus bezit ook een mooi voorbeeld van een klasse veranderlijke sterren: de flare sterren. De ster UV Ceti is de begeleider uit een dubbelstersysteem dat bestaat uit twee rode rozen die beide een visuele magnitude hebben van 15,5 maar hun gezamenlijke magnitude bedraagt 12. Iedere 10 uur wordt UV Ceti 3 à 4 magnitudes helderder en binnen de 5 à 10 minuten heeft de ster dan zijn oorspronkelijke helderheid terug. Astronomen vermoeden dat flare sterren dicht bij ons staan en UV Ceti bevindt zich op een afstand van 8,4 lichtjaar en de massa van elk van deze sterren uit dit systeem bedraagt slechts één tiende van de zon.
Welke andere objecten zijn er te vinden in Cetus?
Het sterrenbeeld Walvis (Cetus) telt één object uit de bekende Messier catalogus. Dit object, Messier 77, is een prachtig spiraalstelsel dat zich op een afstand van 47 miljoen lichtjaar bevindt en een schijnbare helderheid heeft van magnitude 9,6. Van alle sterrenstelsels uit de Messier lijst is Messier 77 een van de grootste met een diameter van ongeveer 120 000 tot 170 000 lichtjaar. Messier 77 is een voorbeeld van een zogeheten Seyfert-stelsel, een stelsel met een actieve kern. Voor amateurastronomen is Messier 77 te vinden op minder dan een booggraad van de ster δ Ceti. Dit melkwegstelsel is door Pierre Mechain ontdekt op 29 oktober 1780 maar hij wist op dat moment niet dat het ging om een sterrenstelsel. Dichtbij Messier 77 kunnen we ook het sterrenstelsel NGC 1055 terugvinden. Dit balkspiraalstelsel bevindt zich op een afstand van 52 miljoen lichtjaar van de Aarde en werd op 18 december 1783 ontdekt door de Duits-Britse astronoom William Herschel. Dit sterrenstelsel heeft een schijnbare helderheid van magnitude 11,4 en is daarom enkel waarneembaar met grotere telescopen. De diameter van dit stelsel bedraagt ongeveer 114 800 lichtjaar en de afstand tussen NGC 1055 en Messier 77 bedraagt ongeveer 442 000 lichtjaar. In het sterrenbeeld Walvis kunnen we ook een bijzondere planetaire nevel terugvinden. Zo kreeg NGC 246 de bijnaam 'Skull Nebula' doordat deze lijkt op een doodskop. Deze planetaire nevel bevindt zich op een afstand van ongeveer 1 600 lichtjaar van ons en heeft een schijnbare helderheid van magnitude 12.
Het prachtige sterrenstelsel Messier 77 in het sterrenbeeld Cetus - Foto: NASA/ESA
De planetaire nevel NGC 246 - Foto: Adam Block/Mount Lemmon SkyCenter/University of Arizona
