Op 9 maart 1934 werd in het dorpje Klushino nabij de Russische stad Gzhatsk Joeri Aleksejevitsj Gagarin geboren. De toen nog onbekende Gagarin veranderde 27 jaar na zijn geboorte de wereld door als eerste mens de ruimte in te gaan. Zijn heroïsche ruimtevlucht zorgde ervoor dat de mens toegang kreeg tot de ruimte waardoor de toenmalige Sovjet-Unie machtiger werd dan ooit.
Gagarin, die opgroeide als boerenzoon en arbeider, was al sinds jeugdige leeftijd gepassioneerd door luchtvaart waardoor hij zich liet inschrijven in een plaatselijke vliegschool. Nadat de jonge giettechnicus twee jaar scholing had gevolgd in de Orenburg Pilot Training School werd hij uiteindelijk testpiloot bij de Sovjet-luchtmacht. Gagarin liet zich in 1960 aansluiten bij de Communistische Partij waarna hij samen met negentien andere piloten geselecteerd werd voor het Sovjet-ruimteprogramma. In eerste instantie werd Gherman Titov geselecteerd voor ’s werelds eerste bemande ruimtevlucht maar doordat de naam ‘Gherman’ voor de Sovjet-autoriteiten te Duits klonk, werd Gagarin op 11 april 1961 aangeduid als eerste kosmonaut. De voorbereidingen voor de eerste bemande ruimtevlucht werden zowel in de Sovjet-Unie als ver daarbuiten strikt geheim gehouden. Tegen zijn moeder zei Joeri Gagarin dat hij ‘ver weg’ moest waardoor zij, samen met de rest van de wereld, er pas achter kwam waar hij geweest was toen de ruimtemissie in het nieuws vermeld werd. De naam Gagarin verscheen na de Vostok 1 ruimtevlucht in elk geschiedenisboek en bleek een bron van inspiratie te zijn bij iedereen die geboeid is door ruimtevaart. Vijftig jaar na de historische Vostok 1 ruimtemissie van Gagarin leeft de mens permanent in een baan om de Aarde, hebben we voet gezet op de Maan en werden bijna alle uithoeken van ons zonnestelsel verkend. Vijftig jaar na de start van de bemande ruimtevaart wordt de historische vlucht van Gagarin wereldwijd nog steeds jaarlijks herdacht. Voor velen blijft Joeri Gagarin de eeuwige nummer één en zijn fantastische prestatie zal voor altijd verteld worden aan iedereen die gepassioneerd is door de ruimte of de verkenning ervan.
Poyekhali!
Op die bewuste 12 april 1961 verbleef Joeri Gagarin 1 uur en 48 minuten in de ruimte. De jonge kosmonaut werd een nationale en internationale held doordat hij als eerste mens kon neerkijken op onze prachtige planeet. De Vostok 1 missie startte officieel om 09u07 Belgische tijd toen de raketmotoren van de Vostok-K draagraket op de afgelegen Bajkonoer lanceerbasis tot ontbranding werden gebracht. Vanop dit lanceercomplex, dat vandaag de dag ‘Gagarin’s start’ heet, werd in 1957 ook al ’s werelds eerste kunstmaan (Spoetnik) in een baan om de Aarde gebracht. De Sovjet-gevechtspiloot werd bij het starten van de raketmotoren door één van de vaders van de Russische ruimtevaart Sergej Koroljev op de hoogte gebracht dat alles ok was waarna Gagarin antwoordde “Poyekhali! (Daar gaan we!)”. Twee minuten na de start van de lancering werden zoals gepland de vier boosterraketten afgestoten waarna de beschermde omhulsels rondom de Vostok ruimtecapsule eveneens afgestoten werden. Drie minuten later raakte de brandstof aan boord van de onderste rakettrap opgebrand waarna deze afgestoten werd en de tweede rakettrap tot ontbranding werd gebracht. Deze tweede rakettrap bracht Gagarin uiteindelijk tot in een lage baan om de Aarde (169 x 327 km) vanwaar ’s werelds eerste kosmonaut een prachtig zicht had op onze planeet. Terwijl de raket Gagarin steeds dieper in zijn zetel drukte, zag hij als eerste mens vanuit een klein raampje hoe de atmosfeer steeds donkerder werd waarna hij liet weten dat het uitzicht prachtig was. Tien minuten na de start van de missie werd ook de tweede rakettrap afgestoten waardoor voor de eerste keer een ruimtecapsule met aan boord een mens rondzweefde in de ruimte. Gedurende zijn ruimtemissie liet Joeri Gagarin aan de vluchtleiding geregeld weten dat zijn ruimtecapsule perfect functioneerde en hoe zijn lichaam de gewichtloosheid ervaarde. Gagarin probeerde in een gewichtloze toestand te eten en te drinken en vloog met een snelheid van ongeveer 27 400 kilometer per uur boven het aardoppervlak. De 4,7 ton zware Vostok 1 ruimtecapsule was uitgerust met een automatisch hoogtecontrolesysteem dat vergrendeld was en hierdoor niet kon bediend worden door de kosmonaut. Aangezien wetenschappers en dokters tot dan nog niet wisten hoe het menselijke lichaam zou reageren op gewichtloosheid werd beslist om de controle over de ruimtecapsule zo weinig mogelijk in handen te geven van Gagarin. Indien er met Gagarin iets zou gebeuren tijdens zijn missie zou hij op deze manier de missie niet in gevaar kunnen brengen. Toch bevond er zich aan boord van de Vostok 1 ruimtecapsule een omslag met daarin de codes om de vergrendeling te verbreken. Gagarin mocht deze codes enkel gebruiken indien het automatisch systeem zou falen. Toen de Vostok 1 ruimtecapsule, 78 minuten na de start van de missie, bijna over de kustlijn van Angola vloog, werd gedurende 42 seconden een lichte raketmotor tot ontbranding gebracht. Zowel voor de vluchtleiders als voor de kosmonaut was dit een spannend moment aangezien de remraket tijdens voorgaande testvluchten niet altijd goed functioneerde. Deze zogenaamde ‘retrofire’ of afremmingsraket zorgde ervoor dat de snelheid van de ruimtecapsule afnam waardoor Gagarin zijn terugkeer naar de Aarde had ingezet. Op dat moment bevond de kosmonaut zich 8 000 kilometer van het geplande landingsgebied in de Sovjet-Unie. De bolvormige 2,3 meter diameter grote terugkeercapsule werd uiteindelijk losgemaakt van de ‘service module’ waarna Gagarin het effect van de zwaartekracht opnieuw op zijn lichaam begon te voelen. Tijdens zijn afdaling in de atmosfeer ondervond de kosmonaut een kracht op zijn lichaam van 8 g. Op een hoogte van ongeveer 2,5 kilometer boven het aardoppervlak werd het toegangsluik van de Vostok 1 terugkeercapsule opengemaakt waarna Joeri Gagarin door middel van een schietstoel uit de capsule geschoten werd. Uiteindelijk landde Gagarin tien minuten, nadat de capsule zich al op de grond bevond, op Aarde doordat de parachute van de kosmonaut op een veel grotere hoogte geopend werd. Zowel Gagarin alsook de capsule landden 26 kilometer ten zuidwesten van de Russische stad Engels. Terwijl Gagarin aan zijn parachute langzaam neerdaalde, keken een plaatselijke landbouwer, zijn dochter en enkele koeien verdwaasd toe. Na een eerste schrikreactie kon ’s werelds eerste ruimtereiziger de landbouwer toch overhalen om niet weg te lopen en hem een telefoon te bezorgen waarmee hij naar Moskou kon bellen om te laten weten dat hij veilig geland was.
Gelogen terugkeer
De ruimtevlucht van Gagarin haalde over de hele wereld alle kranten en nieuwszenders. Tien jaar na ’s werelds eerste ruimtevlucht haalden Gagarin en de Sovjet-Unie echter opnieuw alle persberichten toen uitkwam dat de kosmonaut niet geland was aan boord van zijn ruimtecapsule. In de reglementen van de Fédération Aéronautique Internationale (FIA) was in 1961 duidelijk te lezen dat een piloot of ruimtevaarder terug op Aarde moest landen aan boord van zijn ruimtetuig eer dit zou worden erkend door de FIA. Tot 1971 liet de Sovjet-Unie de hele wereld geloven dat Joeri Gagarin geland was aan boord van zijn Vostok 1 ruimtecapsule. De ruimtevlucht werd officieel opgenomen in de verslagen van de FIA en Gagarin werd onder druk gezet om te liegen. De kosmonaut werd meteen na zijn vlucht wereldwijd omschreven als een held. Twee dagen na zijn ruimtemissie volgde een officiële inhuldiging in Moskou. Samen met partijleider Nikita Chroesjtsjov reed Joeri Gagarin aan het hoofd van een indrukwekkende stoet auto’s via de Lenin Prospekt naar het Rode Plein. Later kreeg de kosmonaut in het Kremlin de Leninorde toegekend en werd hij officieel benoemd tot ‘Held van de Sovjet-Unie’. Hij bracht bezoeken aan Italië, Cuba, India, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Canada en Japan om er ondermeer de Sovjet-Unie te promoten en te vertellen over zijn historische ruimtereis. Voor de Sovjet-propaganda was Gagarin van onschatbare waarde maar los van zijn politieke voorkeur had de jonge ruimtevaarder een heel open en warm karakter. Iedereen die hem ooit ontmoette, van arbeider tot president, was onder de indruk van Gagarin en overal werd hij enthousiast onthaald. In 1963 promoveerde Joeri Gagarin tot Kolonel bij de Russische luchtmacht en ging hij aan het werk in ‘Sterrenstad’ om er mee te werken aan het ontwerp van toekomstige ruimtetuigen. De Sovjet-Unie was zo trots op zijn held dat Gagarin in 1967 back-up kosmonaut werd voor Vladimir Komarov die een ruimtevlucht zou maken met de eerste Sojoez ruimtecapsule. Toen Komarov om het leven kwam tijdens de terugkeer van Sojoez 1 naar de Aarde werd Joeri Gagarin om veiligheidsredenen verbannen uit het kosmonautenkorps.
Mysterieuze dood
De gewezen kosmonaut en vaderlandse held keerde na de mislukte ruimtevlucht van Komarov terug naar zijn roeping en werd opnieuw piloot. Gagarin zou echter niet lang gevechtspiloot blijven aangezien hij op 27 maart 1968 samen met zijn instructeur nabij het dorp Kirzhach om het leven kwam tijdens een trainingsvlucht met een MIG-15 gevechtsvliegtuig. In 2003 werden Russische documenten vrijgegeven waarin staat te lezen dat zowel de toenmalige geheime dienst KGB alsook het Sovjet-leger en de overheid de dood van Gagarin hebben onderzocht. Tot op vandaag de dag bestaat er echter nog steeds zeer veel onduidelijkheid over de oorzaak van het ongeval. De meest gebruikte theorie vertelt ons dat Gagarin en zijn instructeur de controle over hun vliegtuig kwijtraakten door turbulentie afkomstig van een ander vliegtuig. Andere theorieën beschuldigen de toenmalige plaatselijke vluchtleiding ervan dat ze Gagarin niet zouden voorzien hebben van recente weerberichten of dat de cockpit van Gagarin’s vliegtuig niet goed was afgesloten. De dood van Gagarin en zijn instructeur bleek ook de basis te zijn van talloze complottheorieën. Zo gingen sommigen ervan uit dat de kosmonaut ontvoerd werd door buitenaardse wezens of dat hij het ongeluk zou overleefd hebben om daarna teruggetrokken te leven als een onbekende aangezien er geruchten waren dat hij moeilijk kon omgaan met zijn roem. Wat de echte oorzaak van het ongeval dan ook mag geweest zijn, feit is dat Rusland zijn grootste ruimteheld veel te vroeg heeft verloren. Het as van Gagarin en zijn instructeur werd opgeborgen in een muur van het Kremlin. In 1980 kreeg ’s werelds eerste ruimtevaarder in Moskou een 40-meter hoog titanium monument nabij het drukke Yuri Gagarin Square. In het geboortedorp van Gagarin werd eveneens een groot standbeeld opgetrokken voor ’s werelds eerste ruimtevaarder nabij het Vostok Hotel. Het dorp luistert niet langer naar de naam Gzhatsk maar werd in 1968 omgedoopt tot ‘Gagarin’. De roem van de jonge held reikte zelfs zo ver dat er op de achterzijde van de Maan een krater naar Gagarin genoemd werd.
Yuri’s Night
Om de ruimtemissie van Gagarin jaarlijks te herdenken, startten Loretta Hidalgo, George T. Whitesides en Trish Garner in 2001 met het Yuri’s Night initiatief. De drie begonnen plaatselijke feestjes en evenementen te sponsoren die in het teken stonden van Gagarins ruimtevlucht en er kwam algauw ook een website waarop men initiatieven over de hele wereld kon op registreren. Op deze website (http://yurisnight.net) verscheen ook informatie over hoe men een Yuri’s Night-feest kan organiseren. Het doel van dit jaarlijks terugkerende evenement was om het grote publiek warm te maken voor ruimtevaart en om de jeugd te inspireren. Het initiatief groeide uiteindelijk uit van een tiental feestjes per jaar tot meer dan tweehonderd evenementen over de hele wereld die soms duizenden feestvierden lokten. Voor de 10de editie van Yuri’s Night vinden er evenementen plaats in Europa in Le Musée De L'Air Et De L'Espace (Frankrijk), Planetarium Stuttgart (Duitsland), Planetario Di Lecco (Italië), Noorwijk Space Expo (Nederland), Manchester Waterside Arts Centre (Verenigd Koninkrijk) en Kunsthalle Wien (Oostenrijk).
