Op zondag 16 juni 2013 was het precies vijftig jaar geleden dat de eerste vrouw de ruimte inging. Zo werd op 16 juni 1963 de Russische kosmonaute Valentina Tereshkova als eerste vrouw de ruimte in gebracht tijdens de Vostok 6 ruimtemissie. Vijftig jaar later blijken slechts 57 van de 534 mensen die ooit in de ruimte gingen vrouwen te zijn. In dit artikel doorlopen we de geschiedenis van de vrouwen in de ruimte en staan we stil bij de hoogtepunten en de toekomst.
In de voetsporen van Tereshkova en Ride
Vrouwen in een baan om de Aarde is geen alledaagse gebeurtenis. Zo duurde het maar liefst twintig jaar na de historische ruimtevlucht van Valentina Tereshkova eer de Verenigde Staten eveneens een vrouw in de ruimte brachten. Sally Ride was de eerste Amerikaanse astronaute en was tevens ook de jongste Amerikaan die ooit in de ruimte verbleef. Zij reageerde als één van 8 000 mensen op een krantenadvertentie waarin vrijwilligers werden gezocht voor het Amerikaanse ruimtevaartprogramma. Uiteindelijk ging ze in juni 1983 de ruimte in aan boord van het ruimteveer Challenger. In oktober 1984 ging Sally Ride een tweede maal de ruimte in aan boord van een Space Shuttle waarna ze in 1987 NASA verliet. Na de historische missie van de eerste Amerikaanse astronaute traden tot vandaag de dag meer dan veertig Amerikaanse vrouwen in de voetsporen van Sally Ride. De Russische textielarbeidster Valentina Tereshkova ging na haar heroïsche ruimtevlucht echter nooit meer de ruimte in. Na het onverwachte overlijden van Joeri Gagarin in 1968 besliste de Sovjet-Unie om hun ruimtevaart-helden op Aarde te houden. Valentina Tereshkova werd door de Sovjet-Unie met vier andere vrouwen geselecteerd voor de eerste vrouwelijke kosmonautengroep. Zij verbleef tijdens haar ruimtevlucht 2 dagen en 23 uur in de ruimte. Van de toen vier geselecteerde vrouwen ging enkel Tereshkova de ruimte in. Na haar Vostok 6 missie bekleedde ze verschillende politieke functies en ontving ze wereldwijd tientallen eretekens en medailles. Tereshkova liet onlangs ook nog weten interesse te hebben in een bemande ruimtemissie naar de planeet Mars.
Peggy Whitson is recordhoudster
In april 2010 werd aan boord van het internationale ruimtestation ISS een nieuw record gevestigd. Die dag bevonden zich maar liefst vier vrouwen aan boord van het ISS afkomstig uit de Verenigde Staten en Japan. Ondanks het feit dat Space Shuttle crews zeer vaak bestonden uit zeven mannen hadden er tot voor april 2010 nooit meer dan drie vrouwen tegelijk in de ruimte verbleven. Ooit was er sprake van een Russische ruimtevlucht met een Sojoez ruimtecapsule die enkel zou bestaan uit vrouwelijke kosmonauten maar dit project werd geannuleerd. Een ander belangrijk record staat op naam van de Amerikaanse astronaute Peggy Whitson. Zij verbleef gedurende haar carrière als astronaute maar liefst 665 dagen in een baan om de Aarde en voerde maar liefst tien ruimtewandelingen uit. Hierdoor draagt Whitson ook de titel van meest ervaren vrouwelijke astronaute. Tijdens haar laatste ruimtemissie, in 2016 en 2017, werd Peggy Whitson ook voor de tweede maal gezagvoerder van het internationale ruimtestation ISS. In april 2017 brak Peggy Whitson ook het record van langste verblijf in de ruimte door een Amerikaanse ruimtevaarder. Hiervoor kreeg ze vanuit het ISS felicitaties van de Amerikaanse president Donald Trump. Andere Amerikaanse vrouwelijke ruimtevaarders als Shannon Lucid, Bonnie Dunbar en Susan Helms hebben dan weer vijf Space Shuttle missies op hun naam staan. Vandaag de dag heeft de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA een tiental actieve vrouwelijke astronauten in dienst. Ondanks het feit dat de Verenigde Staten tot op heden het grootst aantal vrouwen in de ruimte brachten, werden Amerikaanse vrouwen in de beginjaren van de ruimtevaart er nauwelijks of niet bij betrokken. Zo bestonden de legendarische ‘Mercury Seven’ astronauten enkel uit mannen en ging er tijdens het Apollo Maanprogramma ook geen enkele vrouw naar de Maan. Met de komst van de Space Shuttle in de jaren ’80 veranderde dit en maakten vrouwen ook vaker deel uit van de NASA Astronaut Groups. Op 17 juni 2013 gaf NASA de namen vrij van acht nieuwe toekomstige NASA-astronauten. Vijf onder hen zijn vrouwen.
Sally Ride werd de eerste Amerikaanse astronaute - Foto: NASA
Rusland scoort bijzonder slecht
Ondanks het feit dat de Sovjet-Unie in de jaren '60 en '70 grote successen boekte op vlak van bemande ruimtevaart bleven vrouwen een grote afwezige in hun bemande ruimtevaartprogramma. Pas negentien jaar na de ruimtevlucht van Valentina Tereshkova stuurde Rusland met Svetlana Savitskaya opnieuw een kosmonaute de ruimte in. Maar met Savitskaya scoorden de Sovjet-Unie wel opnieuw een belangrijke primeur. Zo werd Svetlana Savitskaya de allereerste vrouw die een ruimtewandeling uitvoerde. Op 25 juli 1984 verbleef zij tijdens haar tweede ruimtevlucht 3 uur en 30 minuten buiten het ruimtestation Saljoet-7. Na de tweede ruimtemissie van Savitskaya bleef het opnieuw heel erg stil op vlak van vrouwen binnen het Russische bemande ruimtevaartprogramma. In oktober 1994 ging Yelena Kondakova uiteindelijk als derde Russische kosmonaute de ruimte in. Zij verbleef tijdens haar eerste ruimtemissie (Sojoez TM-20) maar liefst 169 dagen in een baan om de Aarde en maakte in 1997 deel uit van de Amerikaanse STS-84 ruimtemissie. Doordat de Russische Anna Yuryevna Kikina onlangs werd aanvaard om een opleiding te volgen tot kosmonaut, staat de teller op het aantal actieve Russische vrouwelijke kosmonauten nu op twee. Verwacht wordt dat Kikina binnen enkele jaren naar het internationale ruimtestation ISS zal vliegen. De reden waarom zo weinig Russische vrouwen de ruimte ingingen, ligt volgens velen aan seksisme. Zo ging men er destijds in de Soviet-Unie van uit dat de plaats van de vrouw aan de haard was en niet aan boord van een ruimtestation. Ook vreesde men in de Sovjet-Unie dat het heldhaftige aura van de mannelijke kosmonauten zou dalen wanneer men meer vrouwen de ruimte zou insturen.
Europese, Canadese en Japanse vrouwen in de ruimte
Het Europese ruimtevaartagentschap ESA heeft momenteel één actieve vrouwelijke ruimtevaarder in dienst. In 2009 werd de Italiaanse Samantha Cristoforetti geselecteerd als ESA-ruimtevaarder. Deze gewezen pilote bij de Italiaanse luchtmacht verbleef al 199 dagen in een baan om de Aarde en maakte deel uit van de ISS Expeditions 42 en 43 crews. Net als Rusland scoort Europa niet zo goed op vlak van vrouwen in de ruimte. De eerste ESA-astronaut, de Duitser Ulf Merbold, ging in november 1983 al de ruimte in aan boord van een Amerikaanse Space Shuttle maar toch duurde het nog vele jaren eer ESA een vrouw de ruimte instuurde. Zo werd de Franse Claudie Haigneré in augustus 1996 pas officieel de eerste vrouwelijke ESA-ruimtevaarder in de ruimte. Haigneré verbleef toen zestien dagen aan boord van het Russische ruimtestation Mir in het kader van de Frans-Russische Andromède missie. Daarvoor ging de Britse wetenschapster Helen Sharman in 1991 al eens naar het Russische ruimtestation Mir maar dit was geen ruimtevlucht die georganiseerd werd door ESA. In mei 1992 werd de Belgische arts Marianne Merchez door ESA geselecteerd als toekomstig ruimtevaarder maar zij onderbrak in 1993 haar training omwille van persoonlijke redenen. In de jaren '90 gingen ook twee Canadese vrouwelijke ruimtevaarders in de ruimte. Roberta Bondar en Julie Payette gingen allebei de ruimte in aan boord van een Amerikaanse Space Shuttle. In tegenstelling tot de Verenigde Staten, Japan, Europa en Rusland heeft Canada vandaag de dag geen vrouwelijke ruimtevaarder meer in dienst. Ook Japan, dat al sinds de jaren ’90 een bemand ruimtevaartprogramma heeft, heeft al tweemaal een vrouw in een baan om de Aarde gehad. Vandaag de dag beschikt Japan met Chiaki Mukai nog over één actieve vrouwelijke ruimtevaarder. In 1994 ging Mukai als eerste Japanse astronaute de ruimte in tijdens de Amerikaanse STS-65 ruimtemissie. Vier jaar later ging ze een tweede maal de ruimte in tijdens de Amerikaanse STS-95 ruimtemissie.
De eerste vrouwelijke ESA ruimtevaarder in de ruimte, Claudie Haigneré - Foto: ESA
China zorgt voor verrassingen
De grote verrassing op vlak van vrouwen in de ruimte komt de laatste jaren ongetwijfeld vanuit China. De Aziatische grootmacht bracht in 2005, tijdens de Shenzhou-5 missie, zijn eerste landgenoot op eigen kracht in de ruimte en bracht in juni 2012 al de eerste vrouwelijke 'taikonaute' in een baan om de Aarde tijdens de Shenzhou-9 missie. Liu Yang kwam net als haar mannelijke collega's uit de Chinese luchtmacht en verbleef tijdens haar eerste ruimtemissie dertien dagen in de ruimte. Hierdoor werd China het derde land ter wereld dat op eigen kracht een vrouw in de ruimte kan brengen. In juni 2013 lanceerde China voor de vijfde maal een bemande Shenzhou ruimtecapsule. Aan boord van de Shenzhou-10 bevond zich opnieuw een vrouw. Net als Liu Yang verbleef ook Wang Yaping aan boord van het Chinese ruimtelabo Tiangong-1 waar zij tal van experimenten uitvoerde. Van het huidige Chinese korps van ruimtevaarders, dat een tiental leden telt, zijn er twee vrouwen.
Twee slachtoffers
Dat bemande ruimtevaart geen routine en nog steeds een gevaarlijke onderneming is, kunnen ook vrouwen getuigen. Zo kwam tijdens de twee ongevallen met Amerikaanse Space Shuttles (in 1986 en 2003) ook telkens één Amerikaanse vrouwelijke astronaute om het leven. Christa McAuliffe had normaal tijdens de STS-51-L missie de eerste Amerikaanse lerares in de ruimte moeten worden en was in de aanloop naar haar ruimtevlucht een zeer geliefd persoon bij de Amerikaanse bevolking geworden. Toen het ruimteveer Challenger echter 73 seconden na de start van de lancering desintegreerde, kwamen Christa McAuliffe en zes andere Amerikaanse ruimtevaarders hierbij om het leven. Zeventien jaar na de ramp met het ruimteveer Challenger kreeg de Amerikaanse bemande ruimtevaart opnieuw een enorme tegenslag te verduren. Op 1 februari 2003 spatte het ruimteveer Columbia boven Amerikaans grondgebied uit elkaar toen het ruimtetuig terugkeerde naar de Aarde na een geslaagde wetenschappelijke missie die vijftien dagen duurde. Aan boord bevonden zich naast zes mannelijke ruimtevaarders ook de Amerikaanse astronaute Kalpana Chawla die in 1994 geselecteerd werd als astronaut en drie jaar later al een eerste maal de ruimte inging.
Vrouwen met geld gaan de ruimte in
Ondanks het feit dat vrouwen sterk in de minderheid zijn binnen de bemande ruimtevaart lijkt er toch verandering op komst te zijn. De Amerikaans-Iranese Anousheh Ansari betaalde maar liefst 20 miljoen dollar om in 2006 een tiental dagen te verblijven aan boord van het internationale ruimtestation ISS. Zij is tot op heden één van de zeven personen op Aarde die zich ‘ruimtetoerist’ mag noemen. Het bedrijf waarmee Anousheh Ansari naar het ISS vloog, liet in oktober 2012 ook weten een contract te hebben afgesloten met de Britse zangeres Sarah Brightman. Haar vlucht naar het ISS was voorzien voor september 2015 maar in oktober 2012 werd bekend gemaakt dat Brightman haar opleiding en training had stopgezet. Door de komst van private ruimtevaartbedrijven als Virgin Galactic, die vandaag de dag voor 200 000 dollar tickets aanbieden voor een korte, suborbitale ruimtevlucht, krijgen veel meer mensen op Aarde de mogelijkheid om deel te nemen aan een ruimte-avontuur. Zo hebben welstellende en bekende vrouwen als Paris Hilton, Angelina Jolie, Katy Perry en Mila Kunis al laten weten tickets gekocht te hebben voor een korte ruimtevlucht met Virgin Galactic.
