Het eerste ruimtestation dat in een baan om de Aarde werd gebracht, was het Russische Saljoet 1. Dit ruimtestation werd op 19 april 1971 in de ruimte gebracht door een krachtige Proton raket vanop de Bajkonoer lanceerbasis in Kazachstan. Het Saljoet 1 ruimtestation werd ontworpen en gebouwd om de nooit eerder gebruikte technologie te testen en te demonstreren en om daarnaast ook experimenten in uit te voeren. Ook wou men met dit ruimtestation onderzoeken hoelang ruimtevaarders in een baan om de Aarde konden verblijven.
Helaas bleek al gauw dat dit eerste ruimtestation niet gespaard zou blijven van tegenslag waarbij drie Russische kosmonauten om het leven zouden komen. De Sovjet-Unie was er dan wel in geslaagd als eerste land een ruimtestation in de ruimte hebben, toch woog dit succes niet op tegen het verlies van drie kosmonauten.
In alle haast ontworpen
Het ontwerp van het eerste Sovjet-ruimtestation kwam onder grote tijdsdruk tot stand. Zo werd, kort na het Apollo Maanprogramma, in de Verenigde Staten het Skylab project aangekondigd waardoor Amerika een ruimtestation in een baan om de Aarde zou hebben. De Sovjet-Unie had de wedloop naar de Maan verloren en wou niet opnieuw een ruimterace verliezen. Hierdoor werd in de Sovjet-Unie door de toenmalige beleidsmakers alles op alles gezet om een eerste civiel ruimtestation te ontwerpen en te bouwen. Het ontwerp ervan was eigenlijk afkomstig van het Almaz programma (militair bemand ruimtestation) maar dit werd in grote haast aangepast tot het eerste civiele bemande ruimtestation. Dit eerste ruimtestation, dat ook de naam 'DOS-1' kreeg, bestond uiteindelijk uit één module die een lengte had van 15,8 meter. Deze module, met een maximale diameter van 4,15 meter, beschikte over een leef- en werkruimte van 99 kubieke meter. Bij het lanceren woog het complex 18,4 ton. De omvang van dit eerste ruimtestation, en ook de latere, werd bepaald door de maximale omvang van het vrachtruim van de Proton-K raket die deze moest in de ruimte brengen. Eenmaal in een lage baan om de Aarde werden aan de buitenzijde van dit ruimtestation vier zonnepanelen opengevouwen die voor elektriciteit zorgden aan boord van het ruimtestation. Deze zonnepanelen hadden een totale oppervlakte van 28 vierkante meter. Saljoet 1 werd zo ontworpen dat een bemande Sojoez ruimtecapsule kon koppelen aan de voorzijde van de module. Binnenin Saljoet 1 bevonden zich drie compartimenten waarvan één diende als luchtsluis tussen het ruimtestation en de Sojoez ruimtetuigen terwijl de andere ruimten de functie hadden van technische ruimte en leef- en werkruimte. In het werk- en leefcompartiment bevonden zich beeldschermen, controlepanelen, een toilet, een keuken en slaapgelegenheden. Dankzij enkele patrijspoorten konden kosmonauten aan boord van het Saljoet 1 ruimtestation ook naar buiten kijken en foto's nemen van de Aarde. De drie compartimenten van de Saljoet 1, waarvan twee toegankelijk waren voor ruimtevaarders, werden tijdens het operationele bestaan van het ruimtestation onder druk gebracht. In een vierde gedeelte van het ruimtetuig bevonden zich de propulsie- en controlesystemen.
Sojoez 10 en Sojoez 11
Ondanks het feit dat 's werelds eerste ruimtestation luistert naar de naam 'Saljoet 1' werd er op de romp een andere naam geschilderd. Zo bevond zich op de romp de naam 'Zarja' (Russische voor 'dageraad') doordat het ontwerpbureau oorspronkelijk deze naam had gekozen. Toen bleek dat 'Zarja' ook de roepnaam was van het toenmalige vluchtleidingscentrum voor bemande Russische ruimtemissies werd beslist het ruimtestation een andere naam te geven. Na het lanceren van het Saljoet 1 op 19 april 1971 besliste de Sovjet-Unie de Sojoez 10 ruimtecapsule te lanceren op 23 april richting Saljoet 1. De drie kosmonauten aan boord van de Sojoez 10, Vladimir Shatalov, Aleksei Yeliseyev en Nikolai Rukavishnikov slaagden er in hun ruimtecapsule vast te hechten aan het Salyut 1 ruimtestation. Toch lukte het de bemanning niet niet het ruimtestation te betreden door een technisch probleem met het koppelingsmechanisme. Uiteindelijk keerde de Soyuz 10 bemanning op 25 april 1971 terug naar de Aarde waardoor Saljoet 1 nog steeds onbemand achterbleef. Op 6 juni 1971 werd vanop de Bajkonoer lanceerbasis in Kazachstan de Soyuz 11 ruimtecapsule gelanceerd. In tegenstelling tot hun voorgangers slaagden de drie kosmonauten, Georgi Dobrovolski, Viktor Patsayev en Vladislav Volkov, er wel in het ruimtestation te betreden waarna ze de Saljoet 1 grondig testte en controleerden op technische problemen. De koppeling van het Sojoez 11 ruimtetuig met het Saljoet 1 ruimtestation duurde 3 uur en 19 minuten. Aan boord van Saljoet 1 bevond zich ondermeer de Orion 1 telescoop dat ontwikkeld werd door Grigor Gurzadyan van het Byurakan Observatory uit Armenië. Deze telescoop werd tijdens het bezoek van de Sojoez 11 bemanning bediend door kosmonaut Viktor Patsayev die hiermee de eerste mens werd die een telescoop bediende vanuit een baan om de Aarde. Nadat de Sojoez 11 bemanning op 7 juni 1971 succesvol was vastgehecht aan de Saljoet 1 werd hun missie op 29 juni 1971 plots onderbroken door een ernstig probleem veroorzaakt door een technische brand. Hierdoor werden de drie ruimtevaarders verplicht zich terug te begeven in hun Sojoez ruimtecapsule. Om geen verdere risico's te nemen, werd uiteindelijk beslist de drie kosmonauten, na een verblijf van 23 dagen aan boord van Saljoet 1, te laten terugkeren naar de Aarde. Toen de Sojoez 11 ruimtecapsule diezelfde dag een zachte landing maakte in de verlaten steppe van Kazachstan stelde men tot ieders verbazing vast dat de Georgi Dobrovolski, Viktor Patsayev en Vladislav Volkov om het leven waren gekomen door een plots drukverlies aan boord van hun ruimtecapsule dat zich had voorgedaan tijdens hun terugkeer in de atmosfeer van de Aarde.
tijdens Sojoez 11 ruimtemissie
Einde van Saljoet 1
Op 11 oktober 1971 brandde het allereerste ruimtestation uiteindelijk op boven de Stille Oceaan in de atmosfeer van de Aarde nadat het 175 dagen in de ruimte had verbleven. Tijdens zijn verblijf in de ruimte heeft Saljoet 1 maar liefst 2 929 omwentelingen om de Aarde gemaakt en had het een afstand afgelegd van meer dan 118 600 000 kilometer. De Sovjet-Unie was er als eerste land in geslaagd om een ruimtestation in een baan om de Aarde te brengen en om dit gedurende een lange periode te bemannen. Tijdens het verblijf van de Sojoez 11 bemanning werden experimenten uitgevoerd op vlak van aardobservatie, meteorologie, astronomie, geneeskunde en gewichtloosheid. Ondanks het succes van het eerste Saljoet ruimtestation was het verlies van de Sojoez 11 bemanning een zware tegenslag voor het Russische bemande ruimtevaartprogramma. Na het verlies van de drie Sojoez 11 kosmonauten besliste de Sovjet-Unie dat kosmonauten vanaf dan zowel tijdens de lancering als tijdens de terugkeer ruimtepakken moesten dragen die hun konden beschermen tegen een eventueel drukverlies. Tot op heden wordt dit nog steeds toegepast.
