Apollo 1 is de naam dat wordt gegeven aan de Apollo ruimtecapsule waarin op 27 januari 1967 drie Amerikaanse astronauten om het leven kwamen tijdens een oefening. De bemanning bestond uit de drie astronauten Virgil Grissom, Ed White en Roger Chaffee. Dit was de eerste maal dat Amerikaanse astronauten het leven lieten in het kader van een ruimteprogramma.
Na de wereldberoemde toespraak van de Amerikaanse president John F. Kennedy in 1962 over het Amerikaanse Maanprogramma begon men kort hierna met de eerste voorbereidingen en ontwerpen van een Maanraket en Maanlander. In juni 1966 werd de eerste Apollo ruimtecapsule, waarin de bemanning moest verblijven tijdens een reis naar de Maan, overgebracht van het Amerikaanse bedrijf North American Aviation naar het Kennedy Space Center waar het nog verschillende aanpassingen en testen moest ondergaan voor men een eerste dergelijke capsule in een baan om de Aarde kon brengen. Ondertussen was bekend gemaakt door de NASA dat de bemanning van de eerste Apollo ruimtemissie zou bestaan uit Command Pilot Virgil Grissom, Senior Pilot Ed White en Pilot Roger Chaffee. Deze eerste Apollo crew zou de Apollo commando module en terugkeercapsule zowel op de grond alsook tijdens een eerste ruimtemissie uitvoerig testen en controleren op fouten. De meest ervaren astronaut van deze drie was Virgil Grissom die al twee ruimtemissies op zijn palmares had (Mercury 4 en Gemini 3). Hij zou een uitstekende commandant zou zijn tijdens deze eerste Apollo testen. Alle drie de bemanningsleden hadden een militaire achtergrond en zowel Virgil Grissom als Edward White hadden de graad van kolonel bij de Amerikaanse luchtmacht.
De drie astronauten die de eerste Apollo capsule moesten testen - Foto: NASA
Controles uitvoeren
Op 27 januari 1967 ging de Apollo 1 crew aan boord van de eerste Apollo ruimtecapsule die toen nog niet volledig afgewerkt was en nog niet in staat was om een ruimtemissie te maken doordat deze niet voorzien was van een luchtsluis. Deze capsule bevond zich bovenop een Saturn 204 raket op het lanceercomplex 34. Aan de drie astronauten werd gevraagd een reeks van controles uit te voeren terwijl de raket aan de grond bleef die ze normaal zouden moeten uitvoeren eenmaal ze zich in een baan om de Aarde zouden bevinden en in een situatie van communicatieproblemen. Omstreeks 18u31, plaatselijke tijd, kreeg men in het vluchtleidingscentrum de volgende zin te horen die afkomstig zou geweest zijn van astronaut Roger Chaffee: "We've got fire in the cockpit"! In het vluchtleidingscentrum wist men niet meteen hoe men hierop moest reageren. Enkele seconden na de oproep hoorde men astronaut Chaffee schreeuwen van de pijn. Op een televisiescherm, waarmee men in de cockpit kon kijken, was te zien hoe astronaut Ed White het toegangsluik van de ruimtecapsule probeerde te openen. Doordat dit luik langs binnen openging en via verschillende handelingen moest worden geopend, was dit dus niet snel open te krijgen. In het vluchtleidingscentrum zag men hoe alle communicatie plots werd verbroken met de ruimtecapsule. Na deze enge seconden wist men meteen dat er iets niet pluis was op lanceercomplex 34. Meteen werden reddingsteams gestuurd naar het complex om de bemanningsleden te helpen.
De drie astronauten staan klaar om de Apollo 1 capsule te betreden - Foto: NASA
Dodelijke brand
Ongeveer 5 minuten na de oproep van astronaut Chaffee konden reddingsteams het toegangsluik openen en begon men met het blussen van de capsule. Bij het openen van het luik sloegen grote vlammen uit de ruimtecapsule naar buiten. Eenmaal de rook en het vuur weg was, kon men zien hoe de ruimtepakken en luchtleidingen van de drie astronauten gesmolten waren. Op het eerste zicht was te zien, aan de houdingen van de levenloze lichamen, dat de bemanningsleden geprobeerd hadden de ruimtecapsule te verlaten. Ze hadden helaas geen schijn van kans. Later bleek dat de drie astronauten niet door vuur of vlammen waren omgekomen maar wel door rookinhalatie. Astronaut Grissom had over 60% van zijn lichaam derdegraads brandwonden. Astronauten White en Chaffee 40% en 23%. Alle ruimtepakken van de drie bemanningsleden liepen grote brandschade op. Voor de drie astronauten kwam alle hulp te laat. Later is duidelijk geworden dat de crew al om het leven was gekomen 17 seconden na de oproep van Chaffee aan het vluchtleidingscentrum. Volgens NASA was de oorzaak van het ongeval te wijten aan een vonk ergens in de bekabeling van de Apollo ruimtecapsule (die over 50 kilometer aan bekabeling beschikt). Doordat de capsule binnenin gevuld werd met pure zuurstof was de brand niet meer op tijd te blussen en heeft de crew nooit een schijn van kans gehad op ontsnappen. De bouwer van deze eerste Apollo ruimtecapsule, North American Aviation, had voor deze eerste test en voor het overbrengen van de capsule laten weten aan de NASA om een toegangsluik te monteren in de capsule die langs buiten open ging en met explosieven zou kunnen geopend worden indien er zich iets zou voordoen binnenin het ruimtetuig. Ook had North American Aviation voorgesteld aan NASA om de capsule niet te vullen met pure zuurstof maar wel met een mengeling van zuurstof en stikstof, zoals op Aarde. NASA was op geen enkel voorstel van de constructeur ingegaan en gebruikte als redenen hiervoor dat het geen goeie ervaringen had met toegangsluiken die konden geopend worden met explosieven. Eén van de Mercury capsules was op deze manier gezonken in zee toen de astronaut deze te vroegtijdig had geopend. Het Amerikaanse ruimtevaartagentschap zag ook geen probleem in het gebruik van pure zuurstof doordat men dit al meermaals had gebruikt tijdens de Mercury en Gemini bemande ruimtevluchten en dit nog nooit verkeerd was afgelopen.
De overblijfselen van de uitgebrande Apollo 1 capsule werden grondig onderzocht door een
onderzoekscommissie - Foto: NASA
Tegenslag voor het Apolloprogramma
Na dit tragische ongeval werd het Apollo programma voor een tijd lang stilgelegd en ging NASA op zoek naar manieren en oplossingen zodat dit zich nooit meer zou voordoen. Zo zou de druk binnenin de ruimtecapsule nooit meer hoger mogen zijn dan 14 kilopascal en zou de lucht binnenin de capsule tijdens de lancering bestaan uit 60% zuurstof en 40 stikstof. Een andere aanpassing was een nieuw toegangsluik dat langs buiten open ging en in nood binnen de 10 seconden kon worden geopend. Binnenin de ruimtecapsule werd alles voorzien van brandwerende materialen. Tijdens een controle van de verbrandde Apollo 1 capsule werden 1 400 bedradingproblemen vastgesteld. In de toekomst zouden alle astronauten ruimtepakken krijgen die vervaardigd zijn uit glasvezel en niet uit nylon zoals tijdens het Apollo 1 ongeval.
Binnenkant van de zwaar beschadigde en uitgebrande Apollo 1 capsule - Foto: NASA
Apollo 1
De oorspronkelijke benaming van deze eerste Apollo capsule waarmee men tests wou uitvoeren, was niet Apollo 1 maar wel CM-012 en NASA was van plan deze eerste testen de benaming AS-204 te geven. Na het dodelijke ongeval werd op verzoek van de drie weduwen van de overleden astronauten deze test Apollo 1 genoemd. De raket, die tijdens deze brand niet beschadigd werd, werd opnieuw uit elkaar gehaald en geassembleerd in de Vehicle Assembly Building (VAB) waarna deze gebruikt werd tijdens de onbemande Apollo 5 ruimtemissie. Lanceercomplex 34 werd na het ongeval nooit meer gebruikt en werd na vele jaren afgebroken. Vandaag de dag is de voet van het lanceerplatform een gedenksteen waarop een metalen plaat hangt met daarop een gedenktekst die verwijst naar het Apollo 1 ongeval. Elk jaar komen de familieleden van de overleden Apollo 1 bemanningsleden samen bij het lanceercomplex. Elke dag kunnen bezoekers van het Kennedy Space Center een bezoek brengen aan deze gedenksteen. Tevens werden er ook drie kraters op de Maan genoemd naar de drie bemanningsleden en werden de namen van drie sterren veranderd in de namen Navi, Dnoces en Regor die verwijzen naar de tweede naam van elke astronaut maar dan omgekeerd geschreven.
Gedenkplaat die aan het lanceercomplex 34 omhoog hangt - Foto: NASA
Apollo 204 Review Board
Na het ongeval werd de "Apollo 204 Review Board" opgericht die de oorzaken van dit ongeval moest onderzoeken. Al gauw werd duidelijk dat het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA te vlug en te licht was omgesprongen met de eventuele risico's van een ruimtevlucht en zich te veel bezig hield met de strijd tegen de Sovjet-Unie om als eerste land een mens op de Maan te brengen. Het Amerikaanse Apollo maanprogramma kreeg na dit dodelijke accident een grote berg van kritiek over zich. Na vele aanpassingen en ontwerpen kon de NASA het Amerikaanse Congres en de bevolking er toch van overtuigen dat het Maanprogramma nog steeds een goed project was. Na het ongeval volgden enkele onbemande testen met de Saturn raket. Het was wachten tot in januari 1968 voor de volgende stap in het Apollo programma. Toen werd tijdens de Apollo 5 missie de Maanlander voor het eerst getest in een baan om de Aarde.
