Wanneer we naar de sterrenhemel kijken, zien we de Melkweg als een brede band van licht die zich over de hemel uitstrekt. Dit is ons eigen sterrenstelsel, een eilanduniversum van honderden miljarden sterren. Maar de Melkweg staat niet alleen in de kosmos: zij maakt deel uit van een verzameling van tientallen sterrenstelsels die samen de Lokale Groep vormen. Deze groep is als het ware onze kosmische familie, ingebed in een nog grotere structuur van clusters en superclusters van sterrenstelsels.
De Lokale Groep staat niet op zichzelf. Samen met de naburige Virgocluster en andere groepen maakt zij deel uit van de Lokale Supercluster (ook wel de Laniakea-supercluster genoemd). Binnen dit grotere netwerk van clusters en filamenten van sterrenstelsels beweegt de Lokale Groep zich als een klein radertje in een kosmische machinerie. Deze hiërarchische structuur, sterrenstelsels die groepen vormen, groepen die clusters vormen en clusters die superclusters vormen, is een belangrijk gevolg van de manier waarop het heelal zich sinds de oerknal heeft ontwikkeld.
Ontdekking van de Lokale Groep
Het idee dat sterrenstelsels zich groeperen, kwam pas in de twintigste eeuw goed tot ontwikkeling. In 1936 gebruikte de Zwitserse astronoom Fritz Zwicky voor het eerst de term Lokale Groep (Local Group). Hij doelde daarmee op de verzameling van de Melkweg, de Andromedanevel (M31) en enkele andere nabije sterrenstelsels waarvan men al wist dat ze relatief dicht bij elkaar staan. In de decennia daarna ontdekten astronomen steeds meer kleine begeleidende stelsels, vooral dankzij verbeterde telescopen en fotografische technieken. Met de komst van satellieten en ruimteobservatoria, zoals de Hubble-ruimtetelescoop, is ons beeld van de Lokale Groep nog veel scherper geworden. Tegenwoordig weten we dat de groep uit meer dan zeventig sterrenstelsels bestaat, variërend van reuzen als de Melkweg en Andromeda tot piepkleine dwergstelsels met maar enkele miljoenen sterren.
Samenstelling van de Lokale Groep
De Lokale Groep strekt zich uit over een gebied met een doorsnede van ongeveer 10 miljoen lichtjaar. Binnen dit gebied bevinden zich drie grote leden en een groot aantal kleinere dwergstelsels.
De drie reuzen
- De Melkweg
Ons eigen sterrenstelsel is een balkspiraalstelsel met een diameter van ongeveer 100.000 lichtjaar en honderden miljarden sterren. Rondom de Melkweg cirkelen minstens vijftig dwergstelsels, zoals de Grote en Kleine Magelhaense Wolk, zichtbaar vanaf het zuidelijk halfrond. - De Andromedanevel (M31)
Dit is het grootste sterrenstelsel van de Lokale Groep, met een diameter van circa 220.000 lichtjaar. Andromeda bevat waarschijnlijk meer sterren dan de Melkweg en heeft zelf ook een entourage van begeleidende dwergen, waaronder M32 en M110. - Het Driehoekstelsel (M33)
Dit is een kleiner spiraalstelsel in de buurt van Andromeda, met een diameter van ongeveer 60.000 lichtjaar. Het staat bekend om zijn fraaie spiraalstructuur en actieve stervorming.
De dwergsterrenstelsels
Naast deze drie reuzen bestaat de Lokale Groep uit tientallen dwergstelsels. Deze stelsels zijn klein, zwak en vaak onregelmatig van vorm. Enkele bekende voorbeelden zijn: De Sagittariusdwerg, die momenteel wordt opgeslokt door de Melkweg. De Carina-, Fornax- en Sculptordwergen, allemaal begeleiders van de Melkweg. De Andromedadwergen, een hele reeks kleine stelsels die om M31 draaien. Veel van deze dwergen werden pas in de afgelopen decennia ontdekt, omdat ze zo weinig licht uitstralen dat ze moeilijk zichtbaar zijn tegen de achtergrond van sterren.
Dynamiek en zwaartekracht
De sterrenstelsels in de Lokale Groep worden bij elkaar gehouden door zwaartekracht. De Melkweg en Andromeda zijn de zwaargewichten die het systeem domineren. Metingen van hun bewegingen laten zien dat ze langzaam naar elkaar toe bewegen, met een snelheid van ongeveer 110 kilometer per seconde. Over circa 4 miljard jaar zullen de twee stelsels botsen en samensmelten tot een groter sterrenstelsel, soms aangeduid als “Milkdromeda”. Het Driehoekstelsel speelt waarschijnlijk ook een rol in deze toekomstige samensmelting, maar hoe precies, is nog onderwerp van onderzoek. De dwergstelsels bevinden zich grotendeels in baan om de twee reuzen, vergelijkbaar met manen rond een planeet. Sommige worden langzaam uit elkaar getrokken of opgeslokt, wat aantoont dat sterrenstelsels dynamische en veranderlijke structuren zijn.
De 20 bekendste sterrenstelsels die deel uitmaken van de Lokale Groep:
- Melkweg (Milky Way)
Balkspiraal (SBbc) 0 Ons eigen sterrenstelsel, honderden miljarden sterren - Andromedanevel (M31)
Spiraal (SA(s)b) 2,5 miljoen Grootste stelsel van de Lokale Groep, bevat vele dwergen - Driehoekstelsel (M33)
Spiraal (Sc) 2,7 miljoen Kleinere spiraal, actieve stervorming - Grote Magelhaense Wolk
Onregelmatig (Irr) 160.000 Naburige dwerg van de Melkweg, zichtbaar vanaf het zuidelijk halfrond - Kleine Magelhaense Wolk
Onregelmatig (Irr) 200.000 Begeleider van de Melkweg, rijk aan stervorming - M32
Dwergelliptisch 2,65 miljoen Begeleider van Andromeda - M110
Dwergelliptisch 2,9 miljoen Nog een begeleider van Andromeda - NGC 205
Dwergelliptisch 2,9 miljoen Alternatieve naam voor M110 - Sagittariusdwerg
Dwergelliptisch 70.000 Momenteel opgeslokt door de Melkweg - Fornax-dwerg
Dwergelliptisch 460.000 Satelliet van de Melkweg - Sculptor-dwerg
Dwergelliptisch 290.000 Begeleider van de Melkweg - Carina-dwerg
Dwergelliptisch 330.000 Satelliet van de Melkweg - Leo I
Dwergelliptisch 820.000 Satelliet van de Melkweg - Leo II
Dwergelliptisch 690.000 Satelliet van de Melkweg - Ursa Minor-dwerg
Dwergelliptisch 225.000 Satelliet van de Melkweg - Draco-dwerg
Dwergelliptisch 260.000 Satelliet van de Melkweg - IC 10
Dwergonregelmatig (Irr) 2,2 miljoen Stervormingsrijk, begeleider van M31 - IC 1613
Dwergonregelmatig (Irr) 2,3 miljoen Begeleider van Andromeda, rijk aan jonge sterren - WLM (Wolf–Lundmark–Melotte)
Dwergonregelmatig (Irr) 3 miljoen Geïsoleerd dwergstelsel in de Lokale Groep - NGC 6822 (Barnard’s Galaxy)
Dwergonregelmatig (Irr) 1,6 miljoen Nabij de Melkweg, actief in stervorming
