De poolkappen op aarde zijn het onderwerp van wetenschappelijke studie sinds de expeditie van Adrien de Gerlache naar Antarctica in 1897. Dankzij de Internationale Pooljaren in 1957 en 2007 raakten de geheimen van de poolgebieden ontsluierd. We weten dat Antarctica en Arctica een verschillende evolutie kennen. Antarctica is een continent omgeven door een poolzee. Arctica is daarentegen een bevroren poolzee omgeven door het Euraziatisch en Amerikaans continent.
De poolgebieden zijn vooral belangrijk omwille van hun rol in het globale klimaat. Wetenschappers herkennen een see saw mechanisme (zigzagbeweging): als het aan de Zuidpool kouder wordt, wordt het aan de Noordpool warmer, en omgekeerd. Vooral het Arctische gebied lijdt onder de huidige klimaatopwarming. Jaar na jaar daalt de oppervlakte aan zee-ijs en wordt het zee-ijs dunner. Over enkele decennia zal er geen noordpoolijs meer zijn. Het smelten van het zee-ijs draagt gelukkig niet bij tot een verandering van het zeeniveau. Maar Groenland ligt ook binnen de Arctische cirkel en het ijs dat op die landmassa ligt, zal wel een bijdrage leveren aan het globale zeeniveau. Berekeningen uitgevoerd aan o.a. de Vrije Universiteit Brussel voorspellen een zeespiegelstijging van 7 à 8 meter, indien al het Groenlandse ijs wegsmelt. Dit resultaat was gebaseerd op ice-penetrating radargegevens.
Maar nu heeft NASA ontdekt dat er meer ijs op Groenland ligt dan we totnogtoe wisten. De radargegevens waren verstoord door de vele barsten in de ijskap. NASA en de Universiteit van Californië hebben de radargegevens verbeterd door meerdere meettechnieken te combineren (vliegtuigradar, satellietradar, ijsbeweging, neerslag- en smeltdata). Zo hebben ze een nieuwe kaart gemaakt van de topografie onder de Groenlandse ijskap. En deze kaart zegt dat de canyons onder het ijs dieper en langer zijn dan gedacht. Aangezien de kustlijn van Groenland minstens 100 canyons kent, is de hoeveelheid ijs op Groenland door de nieuwe studie ineens toegenomen, waardoor berekeningen van de verwachte zeespiegelstijging en klimaatmodellen moeten aangepast worden. Heel wat canyons liggen 60 kilometer landinwaarts nog altijd onder zeeniveau. Dat houdt dus ook in dat de gletsjers in deze canyons nog verder landinwaarts kunnen wegsmelten. En dat zal interessant worden voor mineralogen en metaalexploitanten. Slechts 5 grote spelers hebben hun grens aan het noordpoolgebied: Canada, de USA (met Alaska), Rusland en Europa (met Scandinavië en het “Deense” Groenland). Rusland heeft onlangs zijn Economische Zone verder noordwaarts uitgebreid. De onderlinge strijd om de grondstoffen in de bodem van de Arctische zee zal de komende jaren nog voor heel wat geopolitieke spanningen zorgen.
Het raakvlak tussen het poollandschap, de klimaatverandering en de economische ontwikkelingen zijn belangrijk genoeg om een oproep te doen aan leerkrachten om in hun lessen meer aandacht te besteden aan de poolgebieden. Zelf doceer ik sinds 2007 een cursus “Arctica en Antarctica” in de lerarenopleiding. De organisatie Polar Educators International – waarvan ik een stichtend lid ben – wil leerkrachten aardrijkskunde stimuleren om nu en dan in hun lessen de poolgebieden te betrekken. Er zijn heel wat raakvlakken met de standaardleerstof (satellietbeelden, kaarten, reliëf, bodem, weer en klimaat, grondstoffen, …) waarmee jongeren bewust te maken zijn van het wetenschappelijke en globale belang van de poolgebieden.
