Wat is een Kp index? Waarom spreken we over Bz en een Bt waarde? Wat is er allemaal nodig om poolllicht te veroorzaken? Je komt het in dit artikel te weten! De tabellen en grafieken die de vele data weergeeft, dienen we nauwlettend in het oog te houden en zeer geduldig af te wachten tot de data gunstig komt te liggen.
We houden de data in het oog zodat we niet onnodig buiten staan en naar het Noorden kijken. Het is echter niet omdat één grafiek gunstige meetgegevens weergeeft dat er daarom poollicht te zien is. Pas als alle parameters en data gunstig zijn voor onze regionen is de kans groot dat we in België en Nederland poollicht zien (indien het weer gunstig is). Via onze gespecialiseerde poollicht-website www.poollicht.be heeft u alle nodige gegevens en grafieken op één website en wordt u gewaarschuwd bij gunstige activiteit op de Zon en op Aarde.
Lage, gemiddelde en hoge breedtegraad
Wanneer er poollichtkansen zijn, wordt er vaak gesproken over grote poollichtkansen op de hoge breedtegraden. Maar wat zij nu de hoge, gemiddelde en lage breedtegraden? Er is geen precieze definitie waar nu die grens ligt maar algemeen genomen ligt de hoge breedtegraad rond de 60ste breedtegraad en hoger. De gemiddelde breedtegraad ligt tussen de 50ste en 60ste breedtegraad en de lage breedtegraad is alles onder de 50ste breedtegraad.
Onderstaande grafiek zal alles veel duidelijker maken:
Waarschuwingen bij activiteit
Poollicht.be/SpaceWeatherLive brengt real-time waarschuwingen op haar pagina, via Twitetr en de mobiele website. Van zodra er een noemenswaardige activiteit plaatsvind op de Zon of rond poollicht dan wordt dit automatisch gemeld op de voornoemde kanalen.
We leggen kort even uit wat dit inhoud.
Er zijn 5 verschillende soorten waarschuwingen:
- Poollichtkansen
- Gunstige KP waarde
- Zonnevlammen
- Protonenstormen
- Poollichtwaaarschuwingen en/of samenvattingen van de activiteit
De poollicht activiteit
Hoe actief is de Aurora op dit moment? Dit kunnen we zien op de speciale poollicht-website www.poollicht.be. Op de wereldkaart op de voorpagina zie je meteen hoe groot de poollicht ovaal is op dat ogenblik en of er kansen zijn voor België en Nederland.
De Kp-index
De geomagnetische storm index zijn de ingeschatte kansen van een op zijn minst 3uur lange K-index, op de aangetoonde waarde, voor elk van de afgelopen dagen. De standaardgrafiek op onze website toont de Kp waarde van de afgelopen 24h met een voorspelling van deze index voor het komende uur. Op basis van die grafiek kan je meteen afleiden of er poollichtkansen zijn. We onderscheiden dus de volgende type stormen in de Kp-index
| Actief | K=4 |
| Kleine storm | K=5 |
| Grote storm storm | K>6 |
| Extreme storm | K=9 |
De K-index is een drie uur lange, quasi logarithmische, lokale index van de gemagnetische activiteit relatief aan een veronderstelde rustige dagcurve voor de opgenomen locatie. De Kp-index loopt van 0 tot 9. Ideaal voor onze streken is een waarde van 7 of meer. De Kp-index meet de afwijking van het meest gestoorde horizontale component van het magnetische veld op vaste plaatsen op Aarde met elk hun eigen specifieke K-index. De globale Kp-index wordt dus bepaald door een algoritme op basis van die de gemiddelden van de meetstations.
De zonnewind parameters
Zonnewind
De zonnewind wordt in het oog gehouden door de ACE satelliet die op 1/100ste van de afstand Zon-Aarde bevindt. De gemeten waarden ter hoogte van deze satelliet bereiken de Aarde ongeveer na een uurtje.
De zonnewindsnelheid
De snelheid van de zonnewind is heel belangrijk, als de snelheid te laag is zal er geen poollicht zijn. De normale zonnewindsnelheid ligt rond de 300km/sec maar stijgt wanneer er een coronaal gat of een CME aankomt op Aarde. Afhankelijk van de snelheid van de impact kan deze springen naar 500 tot zelfs 1000km/sec. Een goede snelheid om in onze streken tot poollicht te kunnen komen ligt hoger dan 700km/seconde; maar het is niet uitgeslote dat het ook kan gebeuren bij lagere snelheden. Op de grafieken kan je meestal goed zien als er een schokfront is aangekomen, de zonnewind maakt dan een plotse stijging met een verschil van enkele 100den kilometer per seconde bij grote stormen. Wanneer het schokfront is aangekomen moet je nauwlettend de andere meters in de gaten houden! Onderstaande afbeelding toont de aankomst van een schokfront in 2006, het verschil is duidelijk merkbaar:
De zonnewinddichtheid
Hiermee bedoelt men de dichtheid van de deeltjes (de protonen) die door de zonnewind worden meegevoerd. Hoe meer deeltjes er in zitten, hoe meer kansen op poollicht er kan gemaakt worden. De schaal die men hier gebruikt zijn protonen per kubieke centimeter, afgekort als p/cm³ (protonen/cm³). Een waarde hoger dan 50 is positief maar wil niet zeggen dat er effectief poollicht zal zijn. Het gebeurt geregeld dat bij stormen de dichtheid na impact laag blijft en de kans op poollicht blijft bestaan, laat u dus niet misleiden.
Het interplanetair magnetisch veld - IMF
Algemeen
Tijdens het zonneminimum lijkt het magnetische veld van de Zon, zoals de Aarde ook een magnetisch veld heeft, op dat van een ijzeren balkvormige magneet, met grote gesloten lijnen dichtbij de evenaar en open veldlijnen dichtbij de polen. De wetenschappers noemen een dergelijk gebied een 'dipool'. Het tweepolige gebied van de Zon is ongeveer sterk zoals een magneet op een ijskast (50 gauss). Het magnetische veld van de aarde is 100 keer zwakker.
Rond het zonnemaximum, wanneer de zon op haar actiefst is, sieren zonnevlekken het gezicht van de Zon. Deze zonnevlekken zijn doordringt van magnetisme en uit deze zonnevlekken lopen gigantische magnetische veldlijnen waarlangs materiaal van de Zon ook langs loopt. Deze veldlijnen zijn vaak honderden malen sterker dan het omringende dipoolgebied. Hierdoor raakt het magnetisch veld rond de Zon verward met veldlijnen.
Het magnetische veld van de Zon is niet beperkt tot onze ster zelf. De zonnewind draagt deze door het zonnestelsel en strekt zich uit tot aan de heliopauze waar de zonnewind ophoud en er botst met de interstellaire ruimte. Daarom noemen we dit magnetisch veld van de zon het interplanetair magnetisch veld of kortweg IMF. Omdat de Zon om haar as draait (eens om de 27 dagen) heeft het IMF een spiraalvorm (dit heet de "Parker Spiraal ", genoemd naar de wetenschapper die het eerst beschreef).
Het IMF is een vectorquantiteit met drierichtingencomponent, twee van welke (Bx en By) georiënteerd zijn parallel aan de ecliptica. Het derde component, de Bz waarde staat loodrecht op de ecliptica en wordt aangemaakt door golven en andere verstoringen in de zonnewind. Wanneer het IMF en de geomagnetische veldijnen omgekeerd georiënteerd zijn of niet loodrecht aan elkaar kunnen deze niet herverbinden met elkaar wat resulteert in een transfer van energie, massa en momentum van de zonnewindvloed in de magnetosfeer. De sterkste koppeling, met de meest dramatische magnetosferische effecten gebeuren wanneer het Bz component zuidwaarts gericht is. Het IMF is een zwak veld nabij de aarde, variërend in sterkte nabij de aarde van 1 tot 37nT met een gemiddelde waarde van ongeveer 6nT.
Bt waarde
Met de Bt waarde wordt de sterkte van het interplanetair magnetisch veld bedoelt. Hoe sterker deze drukt (waarden boven +40 nT zijn al gunstig) hoe hoger de kans op poollicht bij ons, op voorwaarde natuurlijk dat het IMF zich ook zuidwaarts keert.
Bz waarde
Een sterk zuidwaartse Bz waarde kondigt vaak wijdverspreide auroras aan, in combinatie met een goede sterkte van het IMF. Hoe zuidelijker de Bz waarde, hoe meer kans we maken om in onze streken poollicht te zien.
Kiruna magnetogram
Dit magnetogram geeft de waardes opgemeten in het meetstation van Kiruna (Zweden, Europa). Deze geeft een betere weergave dan de amerikaanse Canopus ovaal omdat het Kiruna meetstation in Europa ligt en bijgevolg veel betrouwbaarder is. Om gunstige condities te hebben en een goede kans op poollicht in onze streken moet deze waarde lager liggen dan -1300nT. Vanaf dan is de kans op poollicht weer wat groter. Om aan te tonen dat het mogelijk is, zie je hieronder het magnetogram van 30 oktober 2003 waar het schokfront van de X17 en X11 aankwamen op Aarde.
Foto: Kiruna IRF
Dagelijks activiteitenrapport
Op www.poollicht.be vindt u elke dag rapporten terug (deels Engelstalig en deels in het Nederlands) over de activiteit op de Zon en de geofysische activiteit op Aarde. Dit bevat veel nuttige informatie over de zonnevlekkengroepen, uitbarstingen, poollichtkansen en nog veel meer. België en Nederland vertoeven in de Middle-latitude zone, beter gekend als de gemiddelde breedtegraad. Wanneer er een Middle-latitude watch of warning actief is hebben we in onze regio's kans op poollicht. In de rapporten staan de details en eventueel de uren van een mogelijke impact op aarde alsook de kansen op de diverse breedtegraden vanwaar er mogelijk poollicht te zien is. Vanaf dan is het de data in de gaten houden en het schokfront afwachten en hopelijk genieten van een prachtig spektakel!
