Messier 51 (Draaikolkstelsel)

Messier 51, ook bekend onder de naam 'Draaikolknevel', is een opvallend sterrenstelsel dat zich iets ten zuiden van de 'steel' van het sterrenbeeld Grote Beer bevindt. Dit prachtige sterrenstelsel, dat zich in het sterrenbeeld Canes Venatici (Jachthonden) bevindt, dankt zijn naam aan de indrukwekkende spiraalstructuur dat zichtbaar is op fotografische opnames. We bekijken het sterrenstelsel dan ook langs bovenaanzicht, of 'face-on'. Een ander kenmerk van dit prachtige sterrenstelsel is zijn begeleidend stelsel NGC 5195 dat verbonden is met Messier 51. De afstand tot het sterrenstelsel Messier 51 bedraagt ongeveer 31 miljoen lichtjaar en Messier 51 heeft een werkelijke diameter van 124 000 lichtjaar. De schijnbare omvang van het object is, op langbelichte opnamen, bijna zo groot als de schijnbare diameter van de Maan. Het kleinere sterrenstelsel NGC 5195 lijkt verstrengeld te zijn met Messier 51 maar recente onderzoeken hebben uitgewezen dat dit gezichtsbedrog is. NGC 5195 beweegt zich namelijk achter Messier 51 door. De Draaikolknevel is het grootste lid van een kleine groep melkwegstelsels waarvan ook Messier 63 deel uit maakt. Tot deze groep behoren ook de sterrenstelsels NGC 5195, NGC 5023 en NGC 5229.

Geschiedenis

Messier 51 werd in het jaar 1773 ontdekt door de Franse kometenjager Charles Messier. Hij zag enkel Messier 51 zelf, niet het begeleidend sterrenstelsel (dat lag buiten het bereik van zijn optiek). John Herschel veronderstelde dat deze vreemde nevel een zonnestelsel in wording was aangezien hij een helder centrum met zeer zwakke buitenranden waarnam. In het jaar 1845 ontdekte de astronoom Lord Rosse als eerste de spiraalstructuur van Messier 51, in datzelfde jaar nog bevestigd door JP Nichol. Tegen het einde van de negentiende eeuw was de fotografie zo ver gevorderd dat de eerste opnames van het sterrenstelsel konden gemaakt worden. Zo werden onder andere verschillende nevelcomplexen ontdekt en stellaire verdichtingen.

Waarnemen

De beste periode om dit prachtig sterrenstelsel waar te nemen, is tussen de maanden december en september. Indien men vertrekt van de laatste ster van de steelpan van de Grote Beer en 2° westwaarts beweegt en vervolgens 2° zuidwaarts, krijgt men Messier 51 eenvoudig in beeld. Door de relatief lage oppervlaktehelderheid is het belangrijk om een zo laag mogelijke vergroting te gebruiken. In kleine telescopen stelt Messier 51 wat teleur. Enkel één of twee zwakke neveltjes kunnen worden waargenomen. Pas in grote instrumenten wordt dit deep-sky object werkelijk interessant. Verschillende ervaren waarnemers hebben onder goede omstandigheden de spiraalarmen kunnen waarnemen met een 20 cm telescoop. Grotere kijkers vormen geen probleem om de spiraalstructuur, waaraan Messier 51 zijn naam dankt, te zien. Met instrumenten groter dan 50 cm lijkt het sterrenstelsel hard op de indruk die men heeft op fotografische opnames. Messier 51 is dan ook een zeer geliefd deep-sky object bij amateur-astronomen en astrofotografen.