Naam: Jan Claus
Geboortejaar: 11/03/1964
Woonplaats: Ieper, Westhoek, West-Vlaanderen, Benelux
Nationaliteit: West-Vlaming (maar in de eerste plaats toch wereldburger J)
Persoonlijke Telescoop: verrekijker + 12cm-lenzenkijker
Website: http://www.astromobiel.com/
1: Waarom bent u zo geboeid door astronomie?
Sterrenkunde heeft veel te maken met filosofische vragen over waar we vandaan komen en waar we naartoe gaan. We zijn uiteindelijk allemaal gemaakt van sterrenstof die miljarden jaren geleden ooit eens werd gemaakt in sterren die allang uit elkaar zijn gespat. Onder een donkere sterrenhemel voel je je nietig en kun je veel relativeren. Bij mij gaat het samen met een interesse voor de natuur in het algemeen. Terwijl je bij het bestuderen van beestjes naar de grond kijkt, kijk je bij het bestuderen van sterren naar omhoog. En verder vult een mooi en wijds landschap ook een mooie sterrenhemel aan. Ik maak dan ook graag ’s nachts lange wandelingen in de natuur onder een donkere sterrenhemel. Waarnemen is voor mij een totaalbeleven waarbij je niet alleen een objekt bekijkt, maar waarbij je ook de omgeving observeert en in je opneemt: het geluid van de nacht, de dieren, de planten, het landschap, de huizen en geluiden in de verte, de landbouwer die zijn grond bewerkt,…
2: Wanneer kwam u met deze hobby voor het eerst in aanraking?
Als kind van 9 jaar geraakte ik tijdens een zomervakantie met mijn ouders in Kemmel (West-Vlaanderen, België) geboeid door de prachtige sterrenhemel die daar voor de komst van de lichtvervuiling nog te zien was. Het was begin de jaren 1970, en het was ook de tijd van de bemande maanreizen. Veel van mijn leeftijdsgenoten zijn daardoor in sterrenkunde en ruimtevaart geïnteresseerd geraakt.
Als kind was ik gefascineerd door de pracht van de sterrenhemel en droomde ik van verre, onbereikbare werelden. Ik was heel leergierig, verslond alle lektuur over sterrenkunde omdat ik wou weten hoe die prachtige hemel in elkaar zat, en leerde de sterrenhemel kennen met het toneelkijkertje van wijlen mijn vader (die het op zijn beurt van zijn moeder had gekregen). Het toneelkijkertje moet ergens eind de 19de of begin de 20ste eeuw gemaakt geweest zijn en vergrootte slechts 3 keer, maar dit was voor mij genoeg om de sterrenbeelden de leren kennen en de helderste deepsky-objekten te zien.
3: Wat vindt u het meest waarderend aan deze hobby?
Het feit dat ik onder een mooie sterrenhemel kan wegdromen en er troost uit kan putten in moeilijke momenten.
4: Wat doe je als je voor de verandering je tijd eens níet aan astronomie besteed?
Muziek maken en beluisteren, lezen, schrijven, wandelen, uitgaan,… Ben eigenlijk vooral een nachtmens die het meest inspiratie en kreativiteit heeft tussen 2 en 5 uur ‘s nachts. J Daardoor nemen sterrenkunde en muziek een belangrijke plaats in mijn leven in en gaan ze vaak samen: het zijn allebei dingen waar je vooral ’s nachts mee bezig bent. Daar kan Stijn Meuris van meepraten. J Het zijn ook allebei zaken die je helpen om de dingen te relativeren en draaglijker te maken. Het zijn ook ideale achtergronden om met andere mensen van gedachten te wisselen en over de dingen des levens te filosoferen. Anderzijds kunnen ze daardoor ook je sociaal bewustzijn versterken. Door het besef van de kwetsbaarheid van onze wereld in een soms gevaarlijk heelal ben ik ervan overtuigd dat we ook zelf initiatief moeten nemen om ons wereldbolletje leefbaarder te maken. “Think globally, act locally”. Daarom zet ik mij ook in voor nonprofit-doeleinden zoals een lokaal ontmoetingscentrum die allerlei socio-kulturele aktiviteiten organizeert en zich inzet voor sociale doeleinden.
5: Wat is volgens u de grootste doorbraak of ontdekking geweest in de sterrenkunde?
Er zijn de laatste 30 jaar heel wat belangrijke doorbraken in de sterrenkunde geweest. Sommige van die doorbraken waren op het moment zelf niet zo spektakulair (denk maar aan de ontdekking van de Pluto-achtige objekten), maar zijn daarom niet minder belangrijk. Ik kan daarom niet één ervan de belangrijkste noemen. Enkele die volgens mij erg belangrijk zijn waren de ontdekkingsreizen van de Pioniers en Voyagers die in de jaren 1980 onze kennis van de buitenplaneten ferm heeft uitgebreid, de missies naar Mars, en de ontdekkingen van de Hubble Space Telescope die onze kennis van het heelal sterk heeft uitgebreid.
6: Welk advies zou u aan jongeren geven die interesse tonen in astronomie?
Begin met een donkere plaats, een sterrenkaart (al dan niet draaibaar), en een verrekijker op een statief. Meer heb je niet nodig om je eerste stappen in de sterrenkunde te zetten. Men moet eerst leren gaan vooraleer men kan lopen. Men moet eerst met beperkte en goedkope hulpmiddelen leren werken om de basis goed onder de knie te krijgen. In de beperking herkent men immers de meester. Teveel hulpmiddelen in een keer beperken je fantasie en kreativiteit. Zo gaat het ook als je een muziekinstrument leert bespelen.
Koop een teleskoop pas als je de sterrenhemel al een beetje kent en de smaak te pakken krijgt. Begin zeker niet onmiddellijk met al dat duur materieel te kopen. Vaak zijn mensen die eerst daarmee beginnen teleurgesteld door hetgeen ze er dan mee kunnen zien. De Zon, de Maan en de planeten zijn dan wel spektakulairder, maar de sterren blijven puntjes en nevels blijven wazige vlekjes (alleen iets helderder). Resultaat: dat duur materieel wordt dan niet meer benut. Mijn advies aan hen: doe zeker niet mee aan dat ziekelijk astro-snobisme waarbij men steeds de grootste moet hebben, want dit heeft eigenlijk niets meer met sterrenkunde te maken. Onder de mooie sterrenhemel moeten alle mensen gelijk zijn en over het leven filosoferen, en niet hun status benadrukken. Onder de sterrenhemel mogen afkomst, sociale status, portemonnee, diploma, titel, enz. geen rol spelen. We leven uiteindelijk allemaal onder dezelfde Zon en dezelfde sterrenhemel. Sterrenliefhebbers zouden dit beter dan wie ook moeten beseffen. Het is dan ook jammer dat het gevestigde sterrenkundige wereldje soms zo elitair is. De sterren zijn nochtans van iedereen én van niemand tegelijkertijd. Sterrenkunde mag niet het monopolie zijn van hooggediplomeerde blanke mannen van middelbare leeftijd.
Als je weinig hebt moet je het maksimum halen uit de weinige en beperkte middelen die je hebt. Met een dikke portemonnee en de duurste hightech kun je misschien veel, maar het is nog altijd in de beperking dat men de meester herkent. Men staart zich in het sterrenkundig wereldje tegenwoordig teveel blind op het materieel. Grote teleskopen en dure en komplekse hightech mogen dan wel de norm geworden zijn bij veel amateurastronomen, maar veel andere amateurastronomen hebben daar het geld en de kennis niet voor. Door deze veel te hoge drempel geraken grote groepen mensen die eigenlijk wel in sterrenkunde geinteresseerd zijn vervreemd van sterrenkundige verenigingen en andere sterrenkundige instellingen (of zijn het deze laatsten die vervreemd geraken van het sterrenminnende publiek?).
Astrofotografie...
7: Zoek je echt de donkerste plaatsen op om aan astrofotografie te kunnen doen?
Niet noodzakelijk. Een omgeving met een mooi landschap vind ik ook best goed.
8: Wat is de mooiste foto die u ooit heeft gemaakt en van welk object was deze?
Ik deed vroeger aan “estetische astrofotografie” of “artistieke astrofotografie”: het fotograferen van sterrenhemels tegenover landschappen op de voorgrond. Ik probeerde de sfeer van de nacht onder een sterrenhemel weer te geven op kleurendia’s van 400 ISO. Eén van de mooiste dia’s die ik ooit fotografeerde was er eentje in 1997 van de komeet Hale-Bopp die boven het Ieperleekanaal ter hoogte van Boezinge (Ieper) prijkte. Ik heb in november 1994 ook enkele foto’s van de zuidelijke sterrenhemel gemaakt toen ik in de Altiplano in Zuid-Bolivië was om er een totale zonsverduistering waar te nemen.
9: Is astrofotografie nu een echt dure hobby of zien we dit verkeerd?
Hangt ervan af hoever je daar wil in gaan. Maar ook hier is er vaak veel astro-snobisme, waarbij men eerder omwille van het prestige dan omwille van het plezier fotografeert.
10: Welke instrumenten voor astrofotografie raad u aan voor een beginnende astrofotograaf?
Een goedkope reflekscamera. Voor de rest: zie vraag 6.
Deepsky...
11: Zit je als deepskywaarnemer telkens buiten als het goed weer is? En als het goed weer is heb je terugkerende favoriete objecten die je meestal terug bekijkt?
De Pleiaden, de Orionnevel, de Andromedanevel, M13.
12: Welke zijn voor u de mooiste deepskyobjecten die u gezien heeft doorheen uw telescoop?
Zie vraag 7 van dit onderdeel.
13: Als serieuze deepskywaarnemer denken we ook aan serieuze apparatuur, met welke telescoop ga je het liefst waarnemen en was dit een grote investering?
Het liefst kijk ik met een gewone verrekijker. Voor zwakkere objekten gebruik ik een zo klein mogelijke vergroting met mijn 12cm-lenzenkijker.
14: Wanneer we telescopen zeggen denken we ook aan accessoires zoals filters, oculairen en nog veel meer, welke gebruikt u het meest bij het waarnemen?
Voor deepsky-waarnemingen de grotere okulairs, voor planeetwaarnemingen de kleinere (hangt af van de weersomstandigheden).
15: Welke tips heeft u voor een beginnende waarnemer?
Hecht niet alleen belang aan je kijker, maar ook aan je ogen. Tekenaars, schilders, tatoeëerders,… die zich soms lange tijd op details moeten konsentreren doen vaak oogoefeningen. Chirurgen, mensen die veel achter computers zitten, en mensen die naar de sterren kijken zouden eigenlijk ook baat hebben bij deze oogoefeningen. Goede oogoefeningen zijn te vinden op Central-Fixation.com en zijn gebaseerd op de inzichten van wijlen de Amerikaanse oogarts William H. Bates. Alle spieren die men oefent werken beter, en dit is ook zo voor oogspieren. Ook geheugenoefeningen kunnen nuttig zijn, want je kijkt niet alleen met je ogen maar ook met je hersens die je zintuigelijke signalen verwerken. En verder heeft ook hetgeen je eet invloed op je zicht: veel geraffineerd voedsel en drank kunnen bestaande gebreken van je gezichtsvermogen verergeren. Daarom is bijvoorbeeld teveel suiker en junkfood af te raden.
Planeten...
16: Welke planeet is voor u de mooiste en waarom?
Saturnus uiteraard! Saturnus rules! Veel mensen die Saturnus voor de eerste keer door een teleskoop zien vinden dat het er net als in de stripverhalen uit ziet. J Het is nu zo’n 30 jaar geleden dat ik Saturnus voor de eerste keer gezien heb door een teleskoop (was door de 40cm-kijker van Dany Cardoen op de toenmalige sterrenwacht “Petrus Plancius” in Dranouter). Er is dus sindsdien een gans Saturnus-jaar (29,5 Aardse jaren) voorbijgegaan, en toch ben ik er nog niet op uitgekeken.
17: Voor planeten te waarnemen zijn al relatief grote vergrotingen nodig om veel detail te kunnen zien, welke apparatuur gebruik je hiervoor?
Een 12cm-lenzenkijker, een barlowlens, en de kleinere okulairs.
18: Op wat let je het meest bij het waarnemen van planeten?
Hangt af van planeet tot planeet. Bij Mars op de poolkappen, bij Jupiter op de rode vlek, wolkenbanden en galileïse maantjes, en bij Saturnus op details in de ringen en de schaduw die deze op Saturnus werpt (of omgekeerd de schaduw die Saturnus op de ringen werpt).
19: Iedereen kent wel de helderste planeten die we kunnen zien maar heeft u ook de zwakkere planeten aan de hemel al gezien zoals Neptunus, Uranus of de dwergplaneet Pluto?
Ik heb Uranus en Neptunus al door een teleskoop gezien (zelfs al door een verrekijker), maar Pluto nog niet.
Meer weetjes...
Mijn hoofdaktiviteiten staan niet echt in de vragenlijst vermeld. Als het op mijn astro-aktiviteiten aankomt ben ik in het sterrenkundig wereldje blijkbaar een buitenbeentje. Zelf heb ik het liever over “sterrenliefhebbers” dan over “amateur-astronomen” omdat de groep mensen die door sterren gefascineerd zijn een stuk groter is dan de zuivere amateur-astronomen. Hier wat meer info over mijn astro-aktiviteiten.
Astro-edukatie
Met de AstroMobiel (astromobiel.com) ga ik als zelfstandige naar scholen, jeugdverenigingen en kampen omdat ik graag over de wonderen van de sterrenhemel vertel. Astro-edukatie is niet het monopolie van de volkssterrenwachten en hooggediplomeerde mannen. Ik geef planetariumvoorstellingen met een opblaasplanetarium, andere voorstellingen en workshops volgens het principe "klein is fijn" en "sterrenkunde is leuk". Ik wil de drempel bewust niet te hoog leggen voor het sterrenminnende publiek, maar ook weer niet zo laag leggen dat het betuttelend of kinderachtig wordt. Wie geen kleuter meer is wil ook niet meer als een 3-jarige kleuter worden aangesproken. De zogezegde “leek” is door internet vaak beter geïnformeerd dan vaak wordt aangenomen.
Science & Fiction
Op vrijwillige basis ben ik aktief in de plaatselijke Astro-Werkgroep Daedalus (http://daedalus.astromobiel.com). Dit onafhankelijk sterrenkundig initiatief wil wetenschap en entertainment met elkaar samenbrengen. Zo heeft ze al 2 edities van het evenement “Science & Fiction” georganizeerd. Daarbij wordt het boeiende raakvlak tussen wetenschap en technologie enerzijds, en fantasie en ontspanning anderzijds, verkent. Deze zaken beïnvloeden elkaar meer dan men vaak denkt.
Wetenschap en technologie mogen niet het monopolie mogen zijn van hooggediplomeerde mannen van middelbare leeftijd. Ook de andere bevolkingsgroepen in de maatschappij moeten er een woordje over meepraten, want uiteindelijk ondergaan ook zij de gevolgen ervan. Waarom bijvoorbeeld muzikanten en kunstenaars er ook niet eens hun kijk op laten geven? Zonder de produkten die wetenschap en technologie voortbrachten (bijvoorbeeld computers, synthesizers, kleurstoffen en werktuigen) zouden de produkten van de fantasie van muzikanten en kunstenaars er anders uitzien of anders klinken. Maar omgekeerd zou er ook geen wetenschappelijke of technologische vooruitgang zijn zonder fantasie. Zo is ruimtevaart ontstaan uit de droom om naar de sterren te reizen. Omgekeerd doet wetenschap ook dromen. Zo zijn SF-films een weergave van hoe men tijdens een bepaalde periode de toekomst zag. In de optimistische jaren 1950 was alles mogelijk (behalve mannen met lang haar en metalmuziek), terwijl in de sombere jaren 1980 SF-films een sombere toekomst met "no future" voorspiegelden (Mad Max, The Terminator).
"We leven allemaal in de goot,
maar sommigen van ons kijken naar de sterren."
Oscar Wilde (1854-1900)
