Astronomie, ook wel ‘sterrenkunde’ genoemd, is de wetenschap die zich bezighoudt met de observatie en de studie van alle fenomenen en objecten buiten de atmosfeer van de Aarde. Binnen deze wetenschap bestudeert men dus niet alleen sterren en sterrenstelsels in het heelal maar ook planeten, manen en planetoïden in ons eigen zonnestelsel. In dit uitgebreid artikel leer je wat astronomie precies is en welke vakgebieden deze wetenschap kent.
Het woord ‘astronomie’ is afkomstig van het Griekse woord ‘astronomia’ wat een samenstelling is van ‘astron’ (ster of sterrenbeeld) en ‘nomos’ (wet). De combinatie van beide woorden staat dus eigenlijk voor het toekennen van wetmatigheden aan sterren. De afkomst van het woord ‘astronomie’ verteld ook al heel veel over de geschiedenis van deze wetenschap. Zo is astronomie wellicht één van de eerste wetenschappen die door de mens werd beoefend. Vrijwel alle oude volkeren hebben zich doorheen de geschiedenis beziggehouden met het bestuderen van de objecten en fenomenen aan de nachtelijke hemel aangezien men deze informatie ook kon gebruiken voor navigatie en landbouw. In veel culturen werden de objecten aan de sterrenhemel ook geassocieerd met goddelijke zaken. De astronomie werd in deze tijden dan ook beperkt tot het waarnemen van objecten die men met het blote oog kon zien. De astronomie zou uiteindelijk een enorme sprong voorwaarts maken toen de mens in de renaissance de telescoop uitvond en hij hierdoor een beeld kreeg van zijn plaats in het universum. Wat hierop volgde was een aaneenschakeling van ontdekkingen die ervoor zorgden dat astronomie vandaag de dag nog steeds een zeer boeiende en evoluerende wetenschap is. Doorheen de geschiedenis zijn er ook tal van personen geweest die een zeer belangrijke rol hebben gespeeld binnen deze wetenschap. Ondanks het feit dat de theorieën van deze personen, over ondermeer onze plaats in het zonnestelsel, later niet altijd juist bleken te zijn, waren dit helemaal geen verloren werken of inspanningen. Zo baseerden latere astronomen en wetenschappers zich vaak op het werk van hun voorgangers waardoor het werk van deze grondleggers vandaag de dag binnen de astronomie nog steeds enorm geapprecieerd wordt.
Vakgebieden binnen de astronomie
Een belangrijk vakgebied binnen de moderne astronomie is de astrofysica. Dit is een tak binnen de natuurkunde (fysica) die de processen, die zich afspelen in de kosmos, probeert te achterhalen en verklaren aan de hand van natuurkundige wetten. Dit is dan ook de reden waarom veel astronomen een stevige achtergrond hebben in fysica en wiskunde. Een andere tak binnen de astronomie is de kosmologie. Dit is de wetenschap die de globale structuur en de evolutie van het heelal bestudeert. Zo zijn de oerknal, het uitdijen van het heelal of de studie van donkere materie maar enkele aspecten en inzichten binnen de kosmologie. Astrochemie is dan weer het vakgebied dat onderzoek verricht naar de scheikunde en de chemische reacties die optreden in het universum en de daaruit gevormde verbindingen en ionen. Dit is dan ook het overlappingsgebied tussen scheikunde en astronomie. Een bijzonder belangrijk onderdeel binnen de astrochemie is de spectroscopie. Dankzij spectroscopie kan men stoffen onderzoeken aan de hand van hun spectrum. De wetenschap die zich dan weer bezighoudt met de studie van de planeten, manen en kometen noemt men planetologie. In dit vakgebied combineert men elementen vanuit de astronomie en de aardwetenschappen. Het jongste vakgebied binnen de astronomie is de astrobiologie (ook wel exobiologie genoemd). De astrobiologie, dat ontstaan is uit de sterrenkunde, biologie, scheikunde en natuurkunde, bestudeert het ontstaan van leven in het universum. Astrobiologen zijn dan ook constant op zoek naar antwoorden op vragen als “waar komt het leven vandaan?” of “hoe evolueren elementaire bouwstenen tot een organisme?". Kortom: astronomie is dus veel meer dan het waarnemen van de sterren of het volgen van de bewegingen van de planeten.
Waarnemen
Om aan sterrenkunde of astronomie te kunnen doen, is men verplicht om objecten aan de sterrenhemel waar te nemen. De meeste van deze waarnemingen worden verricht door middel van detectie en analyse van elektromagnetische straling. Optische astronomie is ongetwijfeld de meest bekende en maakt gebruik van zichtbaar licht. Het meest gebruikte instrument daarvoor is de telescoop. Doordat men ook aan astronomie kan doen met het blote oog of met behulp een eenvoudige telescoop is dit één van de weinige wetenschappen waar ook duizenden hobbyisten of zogeheten ‘amateur-astronomen’ een actieve rol in spelen. Zo ontdekken en observeren amateur-astronomen jaarlijks belangrijke astronomische gebeurtenissen zoals kometen, eclipsen en meteoren. Het feit dat men binnen de amateur-astronomie ook aan astrofotografie kan doen, is voor veel mensen een extra motivatie en bron van inspiratie. Het onderzoeken van astronomische objecten die zichtbaar zijn in infraroodstraling (IR) noemt men infraroodastronomie. Binnen de infraroodastronomie onderscheidt men drie golflengtegebieden: nabij-infrarood (0.7-1 - 5 µm), middel-infrarood (5 - 25-40 µm) en ver-infrarood (25-40 - 200-350 µm). Net als bij optische astronomie wordt ook bij infraroodastronomie gebruik gemaakt van speigels, lenzen en detectoren. Radioastronomie is dan weer het deelgebied binnen de astronomie waarbij men met radiogolven het heelal bestudeert tussen de frequenties (golflengtes) 30 MHz (10 m) en 700 GHz (0,4 mm). De studie van objecten bij de kortste golflengtes wordt ook (sub)millimeterastronomie genoemd. Een laatste belangrijke tak binnen de observationele astronomie is röntgenastronomie. Dit jonge deelgebied binnen de astronomie bestudeert hemelobjecten aan de hand van de röntgenstraling die zij uitzenden of absorberen. Het golflengtegebied wordt verdeeld in zachte röntgenstraling (golflengte 0,1 - 10 nm, energie 12 - 0,12 keV) en harde röntgenstraling (golflengte 0,01 - 0,1 nm, energie 120 - 12 keV). Doordat de dampkring van de Aarde ons beschermd tegen röntgenstraling uit het heelal werd het waarnemen van astronomische röntgenbronnen pas mogelijk met de komst van ruimtetelescopen.
Geen verwarring met astrologie
Een fout die heel vaak gemaakt wordt, is het verwarren van astronomie met astrologie. Terwijl astronomie een wetenschap is, is astrologie een pseudowetenschap en een verzamelnaam voor ideeën over het verband tussen het lot van mensen en gebeurtenissen op aarde en de stand van de hemellichamen.
