Toen de eerste twee ruimtetuigen, Pioneer 10 en Pioneer 11, in 1972 en 1973 gelanceerd werden om uiteindelijk naar de grens van ons zonnestelsel te vliegen, besloot de bekende Amerikaanse astronoom en kosmoloog Carl Sagan een bijzondere boodschap mee te sturen. Indien de twee ruimtetuigen ooit zouden worden opgemerkt door intelligent buitenaards leven zouden ze door de boodschap de plaats van de verzender in de ruimte kunnen achterhalen.
Carl Sagan en Frank Drake
Het oorspronkelijke idee om de twee Pioneer ruimtetuigen een boodschap van de mensheid mee te geven was afkomstig van Eric Burgess en was ontstaan nadat hij NASA’s Jet Propulsion Laboratory had bezocht. Burgess zag Pioneer 10 als een soort van ‘aardse ambassadeur’ die voor het eerst ons zonnestelsel ging verlaten. Hij stelde zijn idee, samen met freelance jounalist Richard Hoagland, voor aan Carl Sagan aangezien deze een lezingen over ondermeer interstellaire communiactie had gegeven tijdens een conferentie in de Oekraïne. Sagan was zeer enthousiast over het idee en ging er meteen mee aankloppen bij de Pioneer missieverantwoordelijken van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA. Sagan stelde aan NASA de vraag “Wat als iemand de sonde vindt?” en verdedigde zijn idee om Pioneer 10 te voorzien van een ‘boodschap’. Uiteindelijk gaf NASA Carl Sagan drie weken de tijd om de boodschap in elkaar te steken aangezien de lancering van de Pioneer 10 ruimtesonde voor de deur stond. Carl Sagan startte vervolgens samen met de Amerikaanse astronoom en astrofysicus Frank Drake met het ontwerp van de platen en de boodschap terwijl de vrouw van Sagan, Linda Salzman Sagan, als kunstenares het werk uitvoerde. De twee plaquettes werden uiteindelijk vervaardigd uit verguld aluminium en zijn 22,9 centimeter breed en 15,2 centimeter hoog. Beide platen werden gemaakt bij Precision Engravers in Californië. De eerste gouden plaquette ging uiteindelijk op 2 maart 1972 de ruimte in aan boord van Pioneer 10. De tweede plaquette volgde op 5 april 1973. De twee gouden plaquettes werden bevestigd onderaan de grote schotelantennen zodat deze zouden beschermd zijn tegen erosie afkomstig van interstellair stof.
Betekenis van de symbolen
De ‘boodschap’ die op de twee gouden platen te lezen is, bevat verschillende symbolen die meer vertellen over hoe de ‘mens’ eruitziet en waar deze zich bevindt in het heelal. Sagan en Drake gingen ervanuit dat wiskunde ook zou gekend zijn door intelligent buitenaards leven aangezien wetenschap en wiskunde gelden voor iedereen in het universum. De bovenste afbeelding (twee cirkels) geeft de twee configuraties weer van het waterstofatoom. De overgang van een energieniveau naar het andere (de hyperfijnsplitsing) geeft een energieverschil dat overeenkomt met een golflengte van 21,1 cm. Dit komt op zijn beurt dan weer overeen met een frequentie van 1420,406 MHz. De tijd tussen de oscilaties van de frequentie wordt uiteindelijk de tijdseenheid en de golflengte wordt dan weer de lengte-eenheid op de plaquettes. De meest opvallende afbeelding op de gouden platen is die van de mens zelf. Zo werd een naakte man en een naakte vrouw afgebeeld op de platen met naast de vrouw het binaire equivalent van 8. De binaire schrijfwijze op de twee plaquettes werd weergegeven in de vorm van een ‘I’ en een ‘-‘. Het cijfer 0 kon men niet gebruikern aangezien er nog cirkels op het ontwerp voorkwamen en dit voor verwarring zou zorgen. Wanneer we de eenheid 21,1 vermenigvuldigen met 8 krijgen we de lengte van een gemiddelde vrouw (168,8 centimeter). Achter de twee mensen zien we een silhouet van de ruimtesonde Pioneer 10 en Pioneer 11. Deze sonde is op dezelfde schaal weergegeven als de twee mensen. Het grootste pictogram op de platen toont vijftien lijnen die vanuit één punt komen. Veertien lijnen zijn opgebouwd uit streepjes die een binair getal voorstellen. Deze getallen komen overeenn met de frequentie van veertien pulsars (snel ronddraaiende neutronensterren die elektromagnetische stralingen uitzenden die op Aarde worden waargenomen in de vorm van snelle pulsen). De oorsprong van de lijnen, het centrale punt, komt dan weer overeen met de positie van de Zon. De vijftiende lijn strekt zich uit tot voorbij de twee mensen. Deze lijn geeft de afstand weer tot het centrum van de Melkweg. Onderaan op de twee gouden platen werd het zonnestelsel weergegeven. Op deze schematische voorstelling werd ook de baan van de ruimtesonde weergegeven. De planeet Saturnus werd weergegeven als een cirkel met een streepje door en helemaal links zien we de Zon. De voorstelling van het zonnestelsel werd niet op schaal weergegeven. Binaire getallen boven of onder de planeten geven de relatieve afstand weer van de planeten tot de Zon. De eenheid hiervoor is een tiende van de afstand tussen de planeet Mercurius en de Zon.
Kritiek op de pictogrammen
Ondanks het feit dat Carl Sagan en Frank Drake uren en dagen hebben nagedacht over wat er nu juist op de twee gouden platen moest staan, heeft één symbool tot ieders verbazing voor zeer veel ophef gezorgd. In het populaire Amerikaanse wetenschappelijke magazine Scientific American verscheen een artikel waarin men kritiek uitte op het gebruik van een pijl om de richting van de ruimtesonde weer te geven. De pijl is te zien onderaan de gouden plaat bij de voorstelling van het zonnestelsel. Zo werd de link gelegd tussen de pijl op de gouden platen en de pijl die jagers gebruikten in de oudheid. Buitenaards leven dat nog niet zo ver geëvolueerd is als de mens of dat een totaal andere culturele achtergrond heeft, zou de pijl kunnen zien als een ander symbool en niet als ‘richtingsaanwijzer’. Daarnaast zorgden ook de twee naakte mensen op de gouden plaquettes voor enig ophef. Zo kregen Sagan en Drake heel wat negatieve reacties over het feit dat de mens naakt werd voorgesteld en waarom enkel de man zijn hand opstak als wijze van begroeting. Carl Sagan’s vrouw ontwierp de afbeeldingen van de twee mensen en koos ervoor om enkel de man zijn hand te laten opsteken aangezien buitenaards leven anders zou denken dat iedereen op Aarde met één hand omhoog liep. Enkele toenmalige Amerikaanse politici vonden het ook onverantwoord dat er belastingsgeld werd uitgegeven aan het ontwerp van twee naakte mensen. Uiteindelijk zouden de vele kritieken alleen maar aantonen hoe ingewikkeld het kan zijn om de mensheid voor te stellen in een tekening.
Waar bevinden de twee gouden Pioneer-platen zich?
Op 9 september 2012 bevond de 258 kilogram zware Amerikaanse Pioneer 10 ruimtesonde zich 15,9 miljard kilometer van de Aarde. Het ruimtetuig reist doorheen het zonnestelsel met een snelheid van 12,03 kilometer per seconde. In december 1973 was Pioneer 10 het eerste ruimtetuig dat Jupiter bezocht waarna het ruimtetuig in 1983 de baan van Neptunus om de Zon doorkruiste. Doordat Pioneer 10 langs Jupiter vloog, kreeg het ruimtetuig genoeg snelheid (als gevolg van een zwaartekrachtslinger) om het zonnestelsel te kunnen verlaten. Pioneer 10 vliegt nu in de richting van de ster Aldebaran in het sterrenbeeld Stier waar het over 2 miljoen jaar moet aankomen. Deze ster bevindt zich momenteel op een afstand van 68 lichtjaar van ons. Ook Pioneer 11 is op weg om het zonnestelsel te verlaten maar bevindt zich minder ver dan Pioneer 10. In september 2012 bevond Pioneer 11 zich 12,8 miljard kilometer van de Aarde. Dit ruimtetuig begeeft zich in de richting van het sterrenbeeld Arend. Pioneer 11 was de eerste ruimtesonde die Saturnus bezocht (in september 1979) en vloog eerder ook al langs Jupiter. Net als de Voyager 1 en Voyager 2 ruimtetuigen, die ook voorzien werden van een bijzondere boodschap voor intelligent buitenaards leven, zullen de twee Pioneers weldra ons zonnestelsel definitief verlaten. NASA had op 22 januari 2003 en 22 november 1995 voor het laatst contact met Pioneer 10 en Pioneer 11.
