Open sterrenhopen, zoals de hier afgebeelde, doen het niet alleen goed op foto’s. De meeste sterren ontstaan binnen sterrenhopen, en astronomen kunnen deze sterrenhopen gebruiken om leven en dood van sterren te onderzoeken. De sterrenhoop op deze foto is vastgelegd met de Wide Field Imager (WFI) van de ESO-sterrenwacht op La Silla in Chili. Hij staat bekend als IC 4651 en bestaat uit sterren die zeer uiteenlopende kenmerken vertonen.
De losse verzameling sterren op de nieuwe ESO-opname is de open sterrenhoop IC 4651, die op een afstand van ongeveer 3000 lichtjaar in het sterrenbeeld Altaar staat. De sterrenhoop, die deel uitmaakt van de Melkweg, is ongeveer 1,7 miljard jaar oud en daarmee van ‘middelbare leeftijd’. IC 4651 is ontdekt door Solon Bailey, die pionierswerk deed voor de vestiging van sterrenwachten in de hoge, droge Andes. Hij werd in 1896 gecatalogiseerd door de Deens-Ierse astronoom John Louis Emil Dreyer. De Melkweg telt meer dan duizend van deze open sterrenhopen, waarvan vele uitgebreid onderzocht zijn. Waarnemingen van deze sterrenhopen hebben veel kennis opgeleverd over het ontstaan en de levensloop van de Melkweg en de afzonderlijke sterren waaruit deze bestaat. Ze stellen astronomen in de gelegenheid om hun modellen voor de evolutie van sterren te toetsen.
De sterren van IC 4651 zijn allemaal ongeveer tegelijkertijd uit een en dezelfde gaswolk ontstaan [1]. De afzonderlijke sterren worden losjes bijeengehouden door de aantrekkingskracht die zij op elkaar uitoefenen en door het gas dat zich tussen hen in bevindt. De structuur van zo’n sterrenhoop verandert voortdurend – door interacties met andere sterrenhopen en gaswolken in de omgeving, maar ook doordat het gas tussen de sterren wordt gebruikt voor de vorming van nieuwe sterren of juist uit de sterrenhoop wordt weggeblazen. Uiteindelijk blijft er zo weinig massa in de sterrenhoop achter, dat zelfs de sterren kunnen ontsnappen. Recente waarnemingen van IC 4651 hebben laten zien dat de sterrenhoop 630 keer zoveel massa bevat als onze zon [2]. Maar vermoed wordt dat hij oorspronkelijk minstens 8300 sterren telde en een massa van 5300 zonsmassa’s had. Omdat deze sterrenhoop relatief oud is, kan een deel van het massaverlies worden toegeschreven aan het feit dat de zwaarste sterren al het einde van hun leven hebben bereikt, en als supernovae zijn ontploft. Maar de meeste sterren die verdwenen zijn, zijn simpelweg naar elders verhuisd. Ze zijn door de passage van een kolossale gaswolk of door een ontmoeting met een naburige sterrenhoop aan de sterrenhoop ontrukt, of geleidelijk afgedreven.
Foto: ESO
Sommige van deze ontsnapte sterren zijn mogelijk nog steeds door de zwaartekracht aan de sterrenhoop gebonden, en omringen deze op grote afstand. De overige zijn overgelopen naar andere sterrenhopen of hebben zich elders in de dichtbevolkte Melkweg gevestigd. Ook onze zon heeft waarschijnlijk ooit deel uitgemaakt van een sterrenhoop als IC 4651, totdat zij en haar zusjes geleidelijk uit elkaar gingen en zich over de Melkweg verspreidden. De foto is gemaakt met de Wide Field Imager. Deze camera is permanent gekoppeld aan de 2,2-meter MPG/ESO-telescoop van de ESO-sterrenwacht op La Silla. Hij bestaat uit een aantal ccd-detectors met in totaal 67 miljoen pixels (beeldpunten) en kan een stuk hemel vastleggen dat zo groot is als de volle maan. Het instrument is uitgerust met veertig filters, die een breed golflengtegebied – van zichtbaar licht tot nabij-infrarood – bestrijken. Voor deze foto zijn maar drie van deze filters gebruikt.
Noten
[1] Hoewel veel van de sterren op deze foto deel uitmaken van IC 4651, staan de allerhelderste ergens tussen ons en de sterrenhoop in. De meeste zwakkere staan juist verder weg.
[2] Dat is veel meer dan uit eerdere onderzoeken, die een kleiner gebied bestreken en daardoor veel sterren aan de rand van de sterrenhoop hebben gemist, leek te volgen.
Meer informatie
ESO is de belangrijkste intergouvernementele astronomische organisatie in Europa en de meest productieve sterrenwacht ter wereld. Zij wordt ondersteund door zestien lidstaten: België, Brazilië, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland, en door gastland Chili. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerpen, bouwen en beheren van grote sterrenwachten die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Ook speelt ESO een leidende rol bij het bevorderen en organiseren van samenwerking op astronomisch gebied. ESO beheert drie waarnemingslocaties van wereldklasse in Chili: La Silla, Paranal en Chajnantor. Op Paranal staan ESO’s Very Large Telescope (VLT), de meest geavanceerde optische sterrenwacht ter wereld, en twee surveytelescopen: VISTA werkt in het infrarood en is de grootste surveytelescoop ter wereld en de VLT Survey Telescope is de grootste telescoop die specifiek is ontworpen om de hemel in zichtbaar licht in kaart te brengen. ESO is ook de Europese partner van de revolutionaire telescoop ALMA, het grootste astronomische project van dit moment. En op Cerro Armazones, dicht bij Paranal, bouwt ESO de 39-meter Europese Extremely Large optical/near-infrared Telescope (E-ELT), die ‘het grootste oog op de hemel’ ter wereld zal worden.
