De succesvolle missie van de Europese ruimtesonde Venus Express is ten einde gekomen. De brandstof die Venus Express aan boord heeft, en nodig heeft voor het uitvoeren van baancorrecties, is zoals verwacht helemaal opgebruikt. Doordat er sinds eind november ook problemen zijn met de radioverbinding vermoeden wetenschappers dat het ruimtetuig hoogte aan het verliezen is. Binnen enkele weken zal Venus Express dan ook opbranden in de dichte dampkring van de planet Venus.
Venus Express was de eerste Europese ruimtesonde met als eindbestemming Venus. Het 1,2 ton zware tuig werd in 2005 gelanceerd vanop de Bajkonoer lanceerbasis in Kazachstan waarna het in 2006 aankwam bij de planeet Venus. Europa wou met dit 220 miljoen euro dure project vooral de atmosfeer, de plasmaomgeving en het oppervlak van de planeet Venus bestuderen. Het ontwerp van dit ruimtetuig werd afgeleid van dat van de Mars Express ruimtesonde die in 2004 richting Mars werd gestuurd. Nadat de ruimtesonde aankwam bij Venus werd de planeetverkenner in een elliptische baan om Venus gebracht met een omlooptijd van 24 uur. Wanneer Venus Express zich op zijn laagste punt in deze baan bevond, vloog de ruimtesonde op een hoogte van slechts 200 kilometer boven het oppervlak van Venus. Hierdoor kon de Europese planeetverkenner de dampkring onderzoeken alsook het klimaat op Venus. Zo konden wetenschappers dankzij Venus Express de allereerste kaart samenstellen met daarop de temperatuur op het zuidelijk halfrond van Venus en detecteerde men ook bliksems in de atmosfeer van deze planeet. Daarnaast hebben wetenschappers aan de hand van data afkomstig van Venus Express bewijzen gevonden voor recentelijke vulkanische activiteit en vermoed men dat Venus ooit een planeet moet zijn geweest waarop water voorkwam. Begin 2014 voerde Venus Express ook specifieke duikvluchten uit in de bovenste lagen van de dampkring zodat het ruimtetuig metingen kon verrichten die anders nooit mogelijk waren. Tijdens deze zogeheten 'aerobraking' manoeuvres vloog Venus Express op een hoogte van 130 kilometer boven het Venusoppervlak. Oorspronkelijk werd de levensduur voor deze missie geschat op 500 dagen maar omwille van het grote succes van Venus Express werd de missie door ESA driemaal verlengd. Ondanks het feit dat de ruimtesonde weldra zal vergaan in de atmosfeer van Venus zijn wetenschappers nog vele jaren zoet met het verwerken van alle wetenschappelijke data.
De planeet Venus gefotografeerd door de ruimtesonde Venus Express - Foto: ESA
Belgische bijdrage
België was op verschillende manieren betrokken bij zowel de realisatie als het wetenschappelijke gedeelte van de Venus Express missie. De grootste bijdrage werd in België geleverd door het Belgisch Instituut voor Ruimte-Aëronomie (BIRA) dat samen met Frankrijk een instrument ontwikkelde waardoor we een beter inzicht hebben gekregen in de atmosfeer van Venus. De studie van atmosferen van andere hemellichamen in ons eigen zonnestelsel is van essentieel belang voor wetenschappers aangezien dit ons meer kan leren over de evolutie van ons eigen atmosfeer. Venus kent een extreem broeikaseffect waardoor de oppervlaktetemperatuur op de planeet 470°C bedraagt en het bestuderen van deze atmosfeer zal ons niet enkel meer leren over het complexe klimaatsysteem op deze planeet maar zal ons ook een enorme hoeveelheid informatie opleveren over het oppervlak, geologie en het inwendige van Venus. Het SPICAV/SOIR (Spectroscopy for the Investigation of the Characteristics of the Atmosphere of Venus) instrument aan boord van de Venus Express werd gerealiseerd door België, Frankrijk en Rusland en hielp wetenschappers met het analyseren van de chemische samenstelling van de atmosfeer van deze planeet. Dit instrument werd afgeleid van het SPICAM instrument dat zich aan boord van de Europese Mars Express bevindt. Met dit instrument probeerden wetenschappers temperatuursprofielen te bepalen, probeerde men de chemische samenstelling te achterhalen en probeerde men ontsnappingsmechanismen in de atmosfeer in kaart te brengen. Terwijl het SPICAM instrument beschikte over twee spectrometerkanalen (één in het ultraviolet gedeelte en één in het infrarood gedeelte) bevatte SPICAV een derde dat werkzaam is in een breder infrarood golflengtegebied en dat de naam SOIR (Solar Occultation in the Infra Red) kreeg. SOIR was een volledig Belgische realisatie en werd gebouwd door het Belgisch Instituut voor Ruimte-Aëronomie (BIRA) in samenwerking met de bedrijven OIP en PEDEO. Om de samenstelling van de atmosfeer van Venus te kunnen achterhalen bekeek SOIR de Zon, of een andere ster, doorheen de verschillende lagen van de atmosfeer van Venus. Dit was de eerste maal dat deze ster- en zonneocculatie techniek wordt toegepast bij onderzoek naar de atmosfeer van deze planeet. Net als het BIRA was ook de Koninklijke Sterrenwacht van België (KSB) betrokken bij het Venus Express project en nam het deel aan het Venus Radio Science (VeRa) instrument. VeRa gebruikte radiosignalen tussen Venus en de Aarde voor onderzoek naar de atmosfeer en ionosfeer van de planeet Venus en onderzoekers aan de Koninklijke Sterrenwacht van België onderzochten met gegevens van dit instrument het zwaartekrachtveld van Venus.
