Sinds juni 1991 is de republiek Kroatië, die ooit deel uitmaakte van Joegoslavië, een onafhankelijk land dat in juli 2013 toetrad tot de Europese Unie. Kroatië staat bekend om zijn prachtige nationale natuurparken en als de bakermat van de stropdas (Cravate - Hrvatska). Het Kroatische landschap is zeer gevarieerd met enerzijds het binnenland waar de hoofdstad Zagreb ligt en anderzijds een prachtige rotsachtige kustlijn met bekende steden zoals Zadar, Split en Dubrovnik.
De kust strekt zich uit van Istrië tot Dalmatië en ligt geïsoleerd door de Dinarische Alpen waardoor de kust dikwijls een zeer gunstig klimaat verkrijgt. Het land heeft een duizendtal eilanden, waarvan Cres, Krk en Hvar de grootste zijn. Kortom de mooiste kustlijn van Europa, zonder het massatoerisme. Kroatië telt een half dozijn sterrenwachten die het grote publiek en de jeugd actief betrekken bij de sterrenkunde. De bekendste sterrenwacht ligt nabij Visnjan in Istrië, waar de Kroatische astronoom Korado Korlevic (°1958) sinds 1976 waarnemingen verricht van aardscheerders en kometen. In 2009 richtte Korlevic een nieuwe sterrenwacht op, net buiten Visnjan op de Tican campus, uitgerust met de 1,0 m Dagor reflector. Deze f/3.0 reflector behoorde toe aan de Italiaanse astronome Margherita Hack (1922-2013) en werd aan Korlevic geschonken door de sterrenwacht van Trieste - Italië. Dankzij Korlevic's professionele aanpak verkreeg Visnjan een officieel sterrenwacht-nummer (MPC120) van het Minor Planet Center, de organisatie die het opvolgen van asteroïden en aardscheerders wereldwijd coördineert, en werkt het team te Tican aan het bekomen van een eigen MPC-nummer.
Naast Visnjan-Tican telt Istrië nog sterrenwachten in Pula en Rijeka. Deze laatste heeft een modern planetarium dat werd ondergebracht in het historische fort op de heuvels nabij de stad. De leerstoel "geodesie & sterrenkunde" van de Universiteit van Zagreb beschikt over een eigen sterrenwacht die dateert uit 1903. In Zagreb beschikt men over een 17,5 cm TMB apochromatische refractor en een 13 cm Zeiss refractor die in parallel zijn gemonteerd. Het team beschikt tevens over een Coronado PST telescoop en een Celestron C8 maar door de lichtvervuiling van de hoofdstad maakt men meestal gebruik van de telescopen van het observatorium op het eiland Hvar. De Universiteit heeft er de beschikking over twee telescopen; een 65 cm f/11 Cassegrain reflector en een 1,0 m f/15 Ritchey-Chrétien reflector genaamd ACT - Austro-Croatian Telescope. De ACT heeft een brandpuntsafstand van 15,9 m en is de grootste telescoop in Kroatië.
havenstad Split aan de Dalmatische kust. In 2015 viert de sterrenwacht haar tiende verjaardag - Foto: Philip Corneille
Sinds 1965 beschikt de haven van Split, de op één na grootste stad in Kroatië, over een meteostation met kleine sterrenwacht. Het maritiem instituut van de Gradska Luka had een 3,5 m koepel waarin een 8 cm refractor uit 1927 was ondergebracht. In 1975 ontstond het idee om in de bergen boven de havenstad een grotere sterrenwacht uit te bouwen. Na enkele jaren van prospectie om een goede plaats te vinden, werd in 1980 gekozen voor de 700 m hoog gelegen bergtop nabij het dorpje Gornje Sitno aan de voet van de berg Mosor (1340 m) in de Dinarische Alpen. In 1982 begon de bouw van een ambitieuze sterrenwacht die twee koepels zou hebben; een 12 m en een 3,5 m diameter koepel. Vooreerst werd een weg aangelegd naar de bergtop om het aanvoeren van de nodige bouwmaterialen en nutsvoorzieningen mogelijk te maken. Enkel de laatste 100 m weg werden geasfalteerd en van een helikopter landingsplaats voorzien. Het project liep vertraging op door de Balkan-crisis maar aan het begin van het nieuwe millennium werd de Zvjezdano Selo (sterrendorp) sterrenwacht officieel ingehuldigd.
Sinds de winter van 2004-2005 werden er waarnemingen verricht met een 15 cm refractor in de 3,5 m koepel en een 20 cm Newtonian reflectorin de 12,0 m diameter koepel. Deze laatste koepel werd vervangen door een moderne 7,0 m diameter koepel. Anno 2015 beschikt de Zvjezdano selo sterrenwacht over een 40 cm Meade LX200-GPS Schmidt-Cassegrain telescoop in de oostelijke 7,0 m diameter koepel en een 15 cm refractor in de westelijke 3,5 m koepel. Voor nachtelijke publieksactiviteiten op het platte dak tussen beide waarnemingskoepels beschikt het team over twee 20 cm LX 10 Schmidt-Cassegrain telescopen. De sterrenwacht heeft een gemotiveerde groep amateur-astronomen die elke winter één jongerenkamp en elke zomer 5 à 6 jongerenkampen organiseren. Hierbij verblijven telkens een 20-tal jongeren gedurende één week in de goed uitgeruste kamers van de sterrenwacht. Elke zomer maakt het team publiciteit voor de Perseïden meteorenzwerm die medio augustus haar hoogtepunt bereikt. Gedurende drie avonden worden er twee bussen ingelegd om het grote publiek vanuit Split langs de vervaarlijke weg naar boven te brengen. Hiermee vormt de Perseïden meteorenzwerm daadwerkelijk het jaarlijkse hoogtepunt voor de Zvjezdano Selo sterrenwacht.
Anno 2015 probeert het team via schenkingen en crowdfunding een grotere telescoop te bekomen om in de 7,0 m koepel te worden ondergebracht. Normaliter kan een 70 cm Ritchey-Chrétien reflector gemakkelijk in deze koepel worden ondergebracht. Ondertussen blijft het team inzetten op activiteiten om jongeren te betrekken bij de praktische sterrenkunde. Kroatië wordt, net als Frankrijk of Italië, door steeds meer reisbureaus aangeprezen en tegenwoordig bestaat er een aanbod voor elk type reiziger en elk budget. Gelukkig bieden de nationale natuurparken nog donkere plekken voor de amateur-astronomen. Het gunstige klimaat met zachte winters aan de Dalmatische kust lijkt ideaal om op een donkere plek een sterrenwacht op te richten. Diverse universiteiten uit Kroatië, Italië en Slovenië werken samen de plannen uit voor een professionele sterrenwacht uitgerust met volautomatische telescopen op Kroatië's meest zuidelijke eiland Lastovo. Lastovo ligt ten zuidwesten van het Mljet nationale park dat dankzij een regionale wetgeving over een specifieke bescherming tegen lichtvervuiling beschikt. Wellicht brengt de realisatie van deze internationale sterrenwacht Kroatië op de kaart als vakantiebestemming voor (amateur-) astronomen.
Meer info: http://www.zvjezdano-selo.hr/
