De bolvormige sterrenhoop M 13
Foto: Toledo Astronomical Association

Bolvormige sterrenhopen zijn groeperingen van honderdduizenden oudere sterren en worden bij elkaar gehouden door een eigen zwaartekracht. Al deze sterren bevinden zich zeer dicht bij hun kern en bepaalde soorten sterren zoals "blue straggles" of "LMXB's" komen vaak voor bij bolvormige sterhopen.

Dankzij de studie van bolvormige sterrenhopen hebben astronomen de positie van onze zon in de Melkweg kunnen achterhalen en sommige van deze objecten zijn van op aarde makkelijk te observeren met een verrekijker of kleine telescoop. Deze objecten komen zeer vaak voor in het universum en in ons eigen sterrenstelsel, de Melkweg, kennen we er al een 150 tal. Grotere sterrenstelsels zoals het Andromedastelsel hebben zelfs 500 bolvormige sterrenhopen en er zijn zelfs sterrenstelsels gekend waarin zich meer dan 13.000 bolvormige sterrenhopen in bevinden. De meeste bolvormige sterrenhopen hebben enkele honderdduizenden sterren maar sommige bolhopen, zoals Omega Centauri, zijn zo massief dat ze een massa hebben van meerdere miljoenen zonmassa's.

M80
De bolvormige sterrenhoop M80 is het sterrenbeeld Schorpioen bevindt zich op 28.000 lichtjaar van ons.

De studie van bolvormige sterrenhopen is voor de astronomie van groot belang omdat ze ons meer inzicht geven in de ontwikkeling van sterren, het ontstaan van sterrenstelsels en de structuur van de Melkweg. Eén van de redenen waarom ze zo belangrijk zijn voor astrofysici is dat alle sterren in een bolvormige sterrenhoop op hetzelfde moment zijn ontstaan maar door verschillen in hun massa hebben alle sterren zich anders ontwikkeld. Alle sterren in dergelijke bolhopen hebben dus dezelfde leeftijd en hebben dezelfde chemische elementen doordat ze ontstaan zijn uit dezelfde wolk gas en stof die na verloop van beginnen inkrimpen is door de zwaartekracht en waaruit deze sterren zijn ontstaan. Doordat alle sterren zich in verschillende ontwikkelingsstadia bevinden kan men perfect de levensloop van een ster volgen en dit is nog een reden waarom bolhopen zo belangrijk zijn voor astronomen. Ook bolvormige sterrenhopen kunnen onderverdeeld worden in categorieën en dit op basis van hun chemische samenstelling en hun afstand tot het galactische centrum. Sommige bolhopen hebben een laag metaal gehalte en deze bevinden zich allemaal binnen de halo van de Melkweg. Bolvormige sterrenhopen met een hoog gehalte aan metalen zijn meestal jonger en bevinden zich buiten de halo. Deze twee soorten bolhopen behoren uiteindelijk wel tot één groep, "de sterrenhopen van de schijf", en daarnaast bestaan er nog andere soorten bolhopen zoals de "sterrenhopen van de interne halo" en de "sterrenhopen van de externe halo" waarbij de eerste zich dichter bij het galactische centrum bevinden dan onze zon en de tweede zich verder bevinden dan de zon maar op een afstand van minder dan 200.000 lichtjaar.

M13
M13 vinden we terug in het sterrenbeeld Hercules en staat op een afstand van 25.100
lichtjaar van ons.

Rond elk sterrenstelsel bevindt zich een halo waarin verschillende bolvormige sterrenhopen in voorkomen. De oorsprong hiervoor  kunnen we terugvinden in het ontstaan van ons eigen melkwegstelsel doordat deze in zijn beginperiode een bolvormige structuur had maar na verloop van tijd begon deze bolvormige gaswolk in te krimpen waardoor een platte schijf ontstond. Naarmate deze schijf platter werd bevonden er zich resten van gas en stof rondom dit jonge sterrenstelsel en deze resten krompen op hun beurt in waarna uiteindelijk de bolvormige sterrenhopen zijn ontstaan. Doordat deze bolhopen op hun plaats blijven vormen zijn een sferische structuur (halo) rond ons sterrenstelsel en de leeftijd bij de bolhopen uit ons sterrenstelsel ligt tussen de 10 en 20 miljard jaar. Dankzij deze ontdekkingen konden astronomen de positie bepalen van onze zon in de Melkweg doordat men er van uitgaat dat bolvormige sterrenhopen symmetrisch verdeeld zijn in een bolvormige structuur rondom het centrum van ons sterrenstelsel en als men de positie van bolhopen en hun afstand tot de zon kan bepalen kan men ook de afstand van onze zon tot het centrum van de Melkweg bepalen (wordt geschat op 26.000 lichtjaar).

M2
M2 bevindt zich in het sterrenbeeld Waterman en deze bolhoop bevat ongeveer 150.000 sterren.

Door het hoge aantal sterren binnen deze bolhopen is de kans op botsingen tussen sterren zeer groot en hierdoor kunnen enkele nieuwe unieke objecten ontstaan zoals "blue straggles" of binaire systemen. Binaire systemen ontstaan als twee sterren niet botsen met elkaar of elkaar verwoesten maar als ze binnen elkaars zwaartekrachtveld vallen. Indien één van deze twee sterren dan een neutronenster is zal dit binaire systeem röntgenstraling beginnen uitzenden doordat de begeleidende ster een deel van materie afgeeft een de neutronenster. Astronomen schenken veel aandacht aan dit soort verschijnselen want op deze manier leert men ook meer over de evolutie van bolvormige sterrenhopen. Al de sterren in deze bolhopen sterven op natuurlijke wijze of komen in botsing met andere waarna soms nieuwere objecten ontstaan dus vroeg of laat zal een eind komen aan de levensloop van een bolvormige sterrenhoop. Een andere theorie over het verdwijnen van een bolvormige sterrenhoop is de immense zwaartekracht en getijdenkracht die ons sterrenstelsel uitoefent op deze bolhopen. Elke bolvormige sterrenhoop draait in elliptische banen en periodiek om het centrum van ons sterrenstelsel heen (dit gebeurd één maal om de 100 miljoen jaar) waardoor ze de galactische schijf kruisen en hierdoor kunnen vernietigd worden. Sommige van de oudste sterren die werden aangetroffen in ons melkwegstelsel zouden wel eens deel kunnen uitgemaakt hebben van een sterrenhoop men heeft geschat dat elke 5 miljard jaar ongeveer 5 bolvormige sterrenhopen door deze manier aan het einde van hun leven komen.

Kris Christiaens

K. Christiaens

Medebeheerder & hoofdredacteur van Spacepage.
Oprichter & beheerder van Belgium in Space.
Ruimtevaart & sterrenkunde redacteur.

Dit gebeurde vandaag in 1974

Het gebeurde toen

De Amerikaanse ruimtesonde Mariner 10 vliegt op een afstand van 703 kilometer langs het oppervlak van de kleine planeet Mercurius. Tot 3 april 1974 werden foto's genomen van de planeet Mercurius door Mariner 10 en het ruimtetuig merkte een zwak magnetisch veld op bij de planeet. De instrumenten aan boord van Mariner 10 merkten ook zeer grote termepartuursverschillen in dag en nacht op bij deze planeet: tussen -183 en 187° C. In totaal nam de sonde tijdens deze eerste passage 2300 foto's.Dit onbemande ruimtetuig werd op 3 november 1973 in de ruimte gebracht en werd het eerste ruimtevaartuig dat twee planeten bezocht tijdens één ruimtemissie. Foto: NASA

Ontdek meer gebeurtenissen

Redacteurs gezocht

Ben je een amateur astronoom met een sterke pen? De Spacepage redactie is steeds op zoek naar enthousiaste mensen die artikelen of nieuws schrijven voor op de website. Geen verplichtingen, je schrijft wanneer jij daarvoor tijd vind. Lijkt het je iets? laat het ons dan snel weten!

Wordt medewerker

Steun Spacepage

Deze website wordt aan onze bezoekers blijvend gratis aangeboden maar om de hoge kosten om de site online te houden te drukken moeten we wel het nodige budget kunnen verzamelen. Ook jij kunt uw bijdrage leveren door ons te ondersteunen met uw donatie zodat we u blijvend kunnen voorzien van het laatste nieuws en artikelen boordevol informatie.

23%

Sociale netwerken